جلسه در ساعت هفده روز بيست و هشتم مرداد ماه 1358 هجري شمسي برابر با بيست و پنجم رمضان المبارك 1399 هجري قمري به رياست آقاي سيد محمد علي انگجي (نايب رئيس سني) تشكيل شد.



فهرست مطلب:

1ـ اعلام رسميت جلسه و بحث پيرامون كيفيت كار مجلس

2ـ انتخاب رئيس، نايب رئيس و دبير و دو نفر منشي

3ـ بحث دربارة نحوة تدوين آئين نامه داخلي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي

4ـ انتخاب پنج نفر جهت عضويت در كميسيون مربوط به تنظيم آئين نامه داخلي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي

5ـ تعيين زمان تشكيل جلسه بعد و پايان جلسه دبيرخانة مجلس بررسي نهائي قانون اساسي
[--------------------------------------------------------------------------------------]

1ـ اعلام رسميت جلسه و بحث پيرامون كيفيت كار مجلس
نايب رئيس (انگجي) ـ جلسه رسمي است چون وظيفه هيأت رئيسه موقت، برگزاري انتخابات هيأت رئيسه دائمي است بدين ترتيب كار انتخاب هيأت رئيسه دائمي شروع ميشود.


آقاي موسوي قهدريجاني بفرمائيد.


موسوي قهدريجاني ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.


با عرض معذرت از طرف رياست محترم از مشكلاتي كه صبح پيش آمد و خود ايشان هم بدواً بعلت كهولت سن و ناراحتي مزاج عذر خواسته بودند برنامه را ادامه ميدهيم و از برادراني كه وقت گرفته بودند بعلت اينكه كفايت مذاكرات تصويب شده عذر ميخواهيم و انتخابات را شروع ميكنيم.


عدهاي از نمايندگان ـ كانديداها را معرفي بفرمائيد.


عضدي ـ كسي بعنوان كانديدا معرفي نشده است بنابراين آقايان نميتوانند هر كسي را مايل بودند شخصاً انتخاب بفرمايند و يا كسانيكه براي رياست و نيابت رياست و دبير و دو منشي داوطلب هستند ميتوانند شخصاً خود را كانديدا كنند و يا اگر برادران، كساني را ميخواهند كانديدا كنند، در اينجا مطرح بفرمايند.

بنده آيت اللّه منتظري را براي رياست و آقاي دكتر بهشتي را براي نايب رئيس و آقاي دكتر روحاني و موسوي را بعنوان منشي و آقاي دكتر آيت را براي دبيري پيشنهاد ميكنم.

نايب رئيس (انگجي) ـ آقاي حجت الاسلام رباني بفرمائيد.

رباني رانكوهي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

اگرچه قبل از ظهر پيشنهاد كفايت مذاكرات تصويب شد، اما تصور ميكنم كه كفايت مذاكرات در مورد چيزي كه ما الان در آن بحث ميكنيم نبود.

بعضي نظر داشتند كه دربارة آئيننامه صحبت شود و بعضي صحبت از اصل قانون اساسي داشتند در اين باره كفايت مذاكرات داده شد اما دربارة اين مطلب كه الان ما ميتوانيم هيأت رئيسه را انتخاب كنيم يا نه، صحبتي نشد.

تصور ميكنم اولين كاري كه بايد انجام گيرد، انتخاب هيأت رئيسه است كه بايد بنحو صحيحي انجام گيرد.

يعني بايد از آقايان نمايندگان رأيگيري شود كه اگر موافقت دارند، قبل از هر چيز هيأت رئيسه مجلس طبق آئين نامهاي كه قبلاً پيشنهاد شده بود، انتخاب شود.

در صورتيكه رأي موافق دادند.

آنوقت است كه انتخابات هيأت رئيسه را طبق همان آئين نامه انجام خواهيم داد و باين ترتيب بعد از اين هم مورد اشكال قرار نميگيرد.

بنابراين ابتدا نسبت به اين مطلب رأيگيري ميشود كه آيا قبل از هر كاري هيأت رئيسه طبق اين آئين نامه انتخاب بشود يا خير؟ اين پيشنهاد من است كه اگر آقايان موافقت كردند و رأي موافق به اين نحوه انتخاب دادند، كانديدا براي رياست و نيابت و دبيري و دو منشي تعيين شود.

نايب رئيس (انگجي) ـ استدعا ميكنم كه نمايندگان محترمي كه با پيشنهاد آقاي حجت الاسلام رباني مبني براينكه انتخابات هيأت رئيسه را الان شروع بكنيم، موافقت دارند قيام بفرمايند.

(اكثر برخاستند) تصويب شد.

خواهش ميكنم اگر غير از اين كانديداهائي كه معرفي شد كانديداهائي را در نظر داريد معرفي بفرمائيد در غير اينصورت مجاز هستيد به هر كسي كه ميخواهيد رأي دهيد.

آقاي هاشمي نژاد بفرمائيد.

هاشمي نژاد ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

با توجه به آنچه كه دارد پيش ميآيد وقت ما روي يك سري مسائل غير ضروري بمصرف ميرسد و من فكر ميكنم در آينده از نظر وقت مشكلاتي خواهيم داشت، راجع به كفايت مذاكرات رأي گرفتيد و اين مسأله تمام شده بود و ديگر ضرورتي نداشت كه دوباره مطرح شود.

راجع به مرحله بعدي يعني انتخاب هيأت رئيسه كه مركب از يك رئيس و يك نايب رئيس و يك دبير و دو منشي بود و پيشنهاد برادرمان جناب مهندس سحابي مركب از دو بخش بود اول كفايت مذاكرات و دنبالهاش رأي گرفتن براي انتخاب هيأت رئيسه كه اين مسأله صبح تعيين تكليف شد و خاتمه يافت.

بنابراين طرح اين موضوع ديگر ضروري نيست و در اينجا بنظر من ضرورتي ندارد كه افراد بيايند و كانديداهايشان را معرفي كنند و خود اين عمل رأي را از حالت مخفي بودن بيرون ميآورد.

بنابراين پيشنهاد ميكنم اجازه بفرمائيد به همان ترتيب كه صبح تصويب شد عمل شود.

آقايان نمايندگان به كسانيكه در نظر دارند رأي دهند و زوتر بتوانيم در متن كار وارد شويم.

نايب رئيس (انگجي) ـ آقاي مهندس سحابي بفرمائيد.

مهنس سحابي ـ من آقاي آيت اللّه طالقاني را به سمت رئيس و آقاي آيت اللّه دكتر بهشتي را به سمت نايب رئيس و آقاي استاد ابوالحسن بني صدر را به سمت دبير و آقايان اكرمي و دكتر نوربخش را به سمت منشي معرفي ميكنم.


2ـ انتخاب رئيس، نايب رئيس، دبير و دو منشي نايب رئيس (انگجي) ـ براي انتخاب هيأت رئيسه اخذ رأي ميشود.

(در اين هنگام آقايان منشيان و يك نفر ناظر در محل اخذ رأي حاضر شدند و نمايندگان به ترتيب زير رأي دادند.

آقايان: دكتر آيت - جعفر اشرفي - سيد كاظم اكرمي - ميرزا محمد انواري - حاج شيخ هادي باريك بين - دكتر محمد جواد باهنر - حاج شيخ محمد تقي بشارت - دكتر ابوالحسن بني صدر - دكتر سيد محمد حسيني بهشتي - دكتر سرگن بيت اوشانا - سيد اكبر پرورش - عبداللّه جوادي آملي - محمد جواد حجتي كرماني - سيد منير الدين حسيني هاشمي - شيخ عبدالرحمن حيدري - حاج آقا حسين خادمي - هراي خالاتيان - سيد محمد حسيني خامنهاي - سيد حسن طاهري خرم آبادي - شيخ ابوالقاسم خزعلي - مهندس عزيز دانش راد - سيد عبدالحسين دستغب - عبدالرحيم رباني - محمد مهدي رباني رانكوهي - شيخ حسينعلي رحماني - محمد رشيديان - دكتر محمود روحاني - جعفر سبحاني - مهندس عزت اللّه سحابي - موبدرستم شهزادي - دكتر عباس شيباني - لطف اللّه صافي - سيد عبداللّه ضيائي نيا - سيد محمود طالقاني - سيد جلال طاهري - جبيب اللّه طاهري - علي محمد عرب - حسن عضدي - مولوي عبد العزيز ملازاده - جواد فاتحي - جلال الدين فارسي - ميرزا علي فلسفي تنكابني - محمد فوزي - دكتر علي قائمي اميري - سيدعلي اكبر قرشي - شيخ محمد كرمي - سيد جعفر كريمي ديو كلاهي - سيد محمد كياوش - خانم منيره گرجي - دكتر علي گلزاده غفوري - علي مراد خاني ارنگه - ميرزا علي مشكيني - شيخ ابوالحسن مقدسي شيرازي - مهندس رحمت اللّه مقدم مراغهاي - ناصر مكارم شيرازي - سيد موسي موسوي قهدريجاني - سيد مير كريم موسوي كريمي اردبيلي - سيد محمدعلي موسوي جزايزي - حاج سيد اسمعيل موسوي زنجاني - حسينعلي منتظري نجف آبادي - حميد اللّه ميرمرادزهي - سيد محمد حسن نبوي - دكتر سيد احمد نوربخس - سيد حبيب هاشمي نژاد - شيخ محمد يزدي.

(آراء مأخوذه قرائت و استخراج شد و نتيجه به قرار زير اعلام گرديد.

) نايب رئيس (انگجي) ـ آقاي آيت اللّه منتظري با 40 رأي به رياست مجلس خبرگان و آقاي دكتر بهشتي با 40 رأي به سمت نايب رئيس و آقاي دكتر آيت با 24 رأي به سمت دبير و آقايان دكتر روحاني با 38 رأي و آقاي عضدي با 37 رأي به سمت منشي انتخاب شدند.

از جناب آقاي آيت اللّه منتظري خواهش ميكنم به جايگاه رياست تشريف بياورند.

(در اين هنگام هيأت رئيسه در جايگاه مخصوص مستقر شدند.

) حسينعلي منتظري ـ اعوذباللّه من الشيطان الرجيم -
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

بنده با اينكه خودم را لايق اينهمه لطف آقايان نميدانستم ولي لطف آقايان بود كه بنده را به عنوان رياست مجلس خبرگان انتخاب كردند.

اين حسن نظر آقايان است و بنده لازم ميدانم هم از طرف خودم و هم از طرف آقايان دكتر بهشتي و دكتر آيت و دكتر روحاني و عضدي تشكر كنم كه حسن نظر داشتند و به بنده و آقايان رأي دادند و عجالتاً و موقتاً از آقاي دكتر بهشتي تقاضا ميكنم كه امروز مجلس را اداره كنند چون ايشان الان در متن كار هستند و من اميدوارم كه در آينده بتوانم آنچه را كه وظيفهام هست انجام دهم.

آقايان توجه دارند كه بار سنگيني بدوش آقايان گذاشته شده زيرا قانون اساسي زيربناي سياست آينده كشورماست اميدوارم كه يك قانون اساسي كه صددرصد اسلامي باشد و در آن حقوِ همه طبقات حتي غير مسلماناني هم كه در ايران هستند زير چتر اسلام تأمين شود، و در عين حال قانوني باشد مترقي و خلاصه آنكه هم اسلامي باشد و هم مترقي.

آقايان انشاء الله به اين مجلس بيشتر اهميت بدهند و سعي كنند در همه جلسات و كميسيونها شركت كنند و كارهاي ديگر را فداي اين مجلس كنند، نه كار اين مجلس را فداي كار ديگر.

زيرا براي ديد و بازديد به تهران نيامدهايم بلكه براي تنظيم يك قانون صددرصد اسلامي و كاملا مترقي كه بتوانيم در اختيار ملت ايران بگذاريم كه با شوِ و اشتياِ به اسلام رأي دادهاند.

ما اميدواريم كه همه موفق باشيم و بتوانيم وظائفمان را بخوبي انجام بدهيم.

آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.


3ـ بحث دربارة نحوة تدوين آئين نامه داخلي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي نايب رئيس (دكتر بهشتي) ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

رسميت جلسه را همراه با تشكر و سپاس فراوان خود و دوستان اعلام ميكنم.

طبق مذاكرات قبلي قرار براين بود كه اولين مطلب تصميمگيري دربارة آئين نامه داخلي مجلس باشد.

چون به هر حال ادامه كار اين مجلس موكول است به تصميمگيري دربارة آئين نامه داخلي و براي كارمان چون هيچ آئين نامه مورد قبول قاطعي كه مشخص كند چه بايد بكنيم در دست نداريم برطبق سنت عمل ميكنيم هر چند به قول برادرمان آقاي مهندس سحابي آئين نامه قبلي چون به تصويب شوراي انقلاب رسيده، در حقيقت اعتبار قانوني دارد.

مثل آئين نامه مجلس كه در گذشته به تصويب مجلس قبلي ميرسيد ولي با اينحال براي پرهيز از هر گونه مباحثه فعلاً بر طبق سنت عمل ميكنيم تا هر چه زودتر با همت آقايان آئين نامه داخلي تهيه شود.

در اين زمينه براي رعايت صرفه جوئي در وقت كه وظيفه قطعي ماست دو نفر ميتوانند صحبت كنند.

آقاي هاشمي نژاد بفرمائيد.

هاشمي نژاد ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

عذر ميخواهم تذكر ميدهم بحث درباره خود آئين نامه نيست، بحث درباره كيفيت آنست.

بهترين كيفيت براي تهيه آئين نامه با رعايت نهايت اختصار من تصور ميكنم بحث دربارة آئين نامه و كيفيت آن اصولا در صلاحيت ما نيست، ما در شرايط انقلاب به سر ميبريم بعد از سرنگون شدن هر سيستم حكومتي و روي كار آمدن سيستم جديد، كانالي براي قانونگذاري دارند در همه ابعاد كه يا با تحميل فكر و عقيده از طريق قدرت است، و يا كانالهاي ديگري كه وجود دارد.

در مجموع هر انقلابي بعد از پيروزي يك شوراي انقلاب دارد كه شوراي انقلاب مسؤوليت قانونگذاري را در مملكت برعهده دارد منتها اين شوراي انقلاب گاهي محصول اعمال زور و قدرت است كه از طرف اقليتي نسبت به اكثريتي انجام ميگيرد، و گاهي مانند كشور ما است كه شوراي انقلاب به وسيله امام انتخاب ميشود و اكثريت قاطع ملت با امام هستند.

بنابراين انتصابات امام به منزله انتخاب ملت است و هر چيزي را كه امام انتخاب بكند، ملت روي آن رأي قاطع خواهد داد.

با اين ترتيب كانالي كه براي قانون گذاري ما داريم شوراي انقلاب است اصل اين مجلس با اين خصوصيات و مدت آن و تمام آنچه كه در آن ميگذرد و كاري كه ما داريم ميكنيم از يك كانال قانوني گذشته كه در انقلاب كشور ما وجود دارد و آن كانال، كانال شوراي انقلاب است.

آئين نامه مجلس هم درست از همين كانال گذشته است و ما صلاحيت رسيدگي به اصل آئين نامه و كيفيت آنرا نداريم زيرا كه مبناي صلاحيت ما يا رأي مردم است به طور مستقيم و يا به طور غير مستقيم نظر امام است كه هيچكدام در اين جهت وجود ندارد.

مردم ما را براي بررسي پيش نويس قانون اساسي انتخاب كردهاند و چگونگي كار و مدت قانوني بودن دوران نمايندگي مان همه و همه در رابطه با همان كانالي است كه امام ميفرمايد و من تصور ميكنم كه اگر ما در اين تصويبنامه دستي ببريم و طبق تصويبنامه اصلاح شده بخواهيم اين كار را بكنيم عملمان غير قانوني است.

هيچ كانال قانوني نداشته و ندارد براي اينكه تكرار ميكنم كار ما از نظر روال كلي قانون انقلاب كشورمان.

مبنايي ندارد و حق دست بردن در اين آئين نامه را نداريم اگر دست ببريم نياز دارد كه دوباره به شوراي انقلاب برگردد و تصويب بشود و از آن مجرا بيايد تا كارمان در اين مدت جنبه قانوني پيدا بكند.

انتقادي كه فقط در اينجا هست اين است كه وزرات كشور ميبايست نظامنامه داخلي را تكثير كند و در اختيار نمايندگان قرار بدهد كه همه افراد بدانند نظامنامه داخلي چيست و به چه صورت مجلس در اين مدت كار خودش را انجام ميدهد.

والسلام.

نايب رئيس (بهشتي) ـ جناب آقاي رباني بفرمائيد.

رباني شيرازي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

آنچه كه بنظر ميايد حضار در مجلس، منتخبين ملتند براي يك كار تخصصي، يعني بررسي پيش نويس قانون اساسي كه آيا اين قانون، اين پيش نويس، انطباِ با قوانين اسلامي دارد يا ندارد؟ كه اگر ندارد آنرا منطبق با اسلام بسازند.

بنابراين كار آقايان يك كار تخصصي است و برنامه كار تخصصي را هم متخصصان ميتوانند تعيين نمايند.

كساني كه خارج از اين عده هستند نميتوانند برنامه كار آنها را تعيين كنند، مخصوصاً اينكه تعيين اين برنامه در كيفيت قانوني كه بعداً مورد رسيدگي واقع ميشود، دخالت دارد.

به اين معني كه ما ميتوانيم اين برنامه را چند جور تدوين كنيم يكي اينكه جمع مواد قانون از نظر آقايان بگذرد وروي آن تحقيق و تدقيق نمايند و يك قسمت اينكه نه، بيائيد هر قسمتي رابدست گروهي بسپاريد كه لازمهاش اين است كه دقت كافي و تحقيق در تمام مواد آن حاصل بشود.

روي اين اصل من خيال ميكنم كه تهيه برنامه وظيفه خود آقايان است و نه از طرف گروه ديگري كه خارج از صلاحيت آنها ميباشد.

علاوه بر اين ما منتخب مردميم نه منتخب شوراي انقلاب يا دولت كه بخواهند براي ما برنامه ريزي كنند.

اين يك مطلب است، مطلب دوم در رابطه با خود برنامه، آن چيزي كه بنظر بنده ميايد كميسيونهاي چند نفري تشكيل بشود، كليه اصول در حدود 150 تا 200 اصل است به اختلاف پيش نويسها.

بعضي در حدود 150 و بعضي در حدود 200 اصل است.

يك ماه هم ما وقت داريم اگر يك كميسيون دوازده نفري را تعيين كنيم ميتوانيم روزي 5 تا 7 اصل را در آن بگنجانيم و آن اصولي را كه براي كميسيونها تعيين ميكنيم، تمام افراد كميسيونها ميتوانند آن را با دقت و تحقيق بررسي كنند.

بنابراين كميت كار كه به اين نحو است كيفيتش هم به همين نحو باشد.

نايب رئيس (بهشتي) ـ جناب آقاي رباني عذر ميخواهم اول درباره اصل تصويب آئين نامه ميخواهيم صحبت بكنيم، نظرات آقايان درباره كيفيت در مرحله بعدي است.

رباني شيرازي ـ پس اگر بحث درباره اصل برنامه است و فعلا كيفيت مورد توجه نيست، بنده عقيدهام اين است كه برنامه را خود آقايان بايد تعيين نمايند.

ديگر عرضي ندارم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ دو نفر از آقايان وقت خواستهاند قبل از كفايت در مذاكرات ميتوانيم بحث را ادامه دهيم.

آقاي منتظري بفرمائيد.

رئيس (منتظري) ـ اعوذ باللّه من الشيطان الرجيم
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

با تأييد فرمايشات آقاي رباني، بعنوان تأكيد عرض كنم كه كاري است اساسي كه سي و پنج، شش ميليون جمعيت ايران بعهده آقايان گذاشتند و ملتي كه اينهمه خون داده است، اينهمه خسارت ديده است، شما را انتخاب كرده براي اينكه يك قانون صددرصد اسلامي در كشور ما به مورد عمل گذاشته شود.

اين ملت به آقايان اعتماد كردهاند و متد و روش كار بسيار مؤثر است كه اين كار خوب انجام شود، يا بد انجام شود.

بنابراين وقتي كه آقايان موظفند كه كار را خوب انجام بدهند قهراً بايستي آن متد و روش كار را خود آقايان با عقل خودشان، با فكر خودشان، انتخاب كنند، كه در يك چهارچوب معيني فكر شما را محصور نكرده باشند.

كه بگويند بايد در اين چهارچوب فكر كنيد، نه، آزاد باشيد.

اگر براي مذاكرات حد و مرزي معين ميشود، حد و مرزي است كه با فكر خودشان تنظيم كردهاند و اصول قانون اساسي را بررسي ميكنند.

اينكه فرمودند شوراي انقلاب، ما همه مخلص شوراي انقلاب هستيم ولي ميدانيد كه شش، هفت ماه از مدت انقلاب ميگذرد، البته باز هم بايد باشد ولي آنچه مردم بايد صددرصد حرف شوراي انقلاب را عمل كنند، در صورتي است كه يك چنين آزادي عملي نداشته باشند كه در انتخابات آزادي بيايند و رأي بدهند و نمايندگان خود را انتخاب كنند و آنها را كه اعتماد دارند به مجلس بفرستند.

در يك چنين وقتي ديگر نميشود گفت شوراي انقلاب، شوراي انقلاب مال وقت اضطرار و وقت جنگ است، در وقتيكه تازه انقلاب شده است.

اگر آرامش در كشور ما نبود، پس انتخابات آزادي هم نبوده.

ما مدعي هستيم كه آرامش برقرار شده و ملت آزادانه توانسته است رأي بدهد و منتخبين خودشان را به مجلس بفرستند و منتخبين كار خود را انجام بدهند و كار خوب انجام بدهند و كار خوب انجام دادن توقف دارد باينكه آزاد باشند، دست و پايشان را در پوست گردو نگذاريد و بگوئيد شما موظفيد كه اين جور كار كنيد.

بنابراين روش كار اين است كه خود آقايان بايد انتخاب كنند.

متشكرم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي مكارم شيرازي بفرمائيد.

مكارم شيرازي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

قسمتي از عرايضي را كه بنده ميخواستم بكنم، جناب منتظري و جناب آقاي رباني بيان كردند.

چيزي را كه بنده ميخواهم اضافه كنم اين است كه آئين نامه داخلي اين مجلس در واقع بيان طرز تفكر هيچكس نميتواند باشد كه به من بگويد اين چنين فكر كن.

من بايد خودم ببينم چگونه بهتر ميتوانم فكر كنم و اصولا شوراي انقلاب مربوط به مسائل كلي مملكت است و من فكر ميكنم كه اصلا با همه احترامي كه براي شوراي انقلاب قائل هستيم، مسأله از حدود صلاحيت شوراي انقلاب بيرون است، براي اينكه كار من و فكر من و روش فكر من از هم جدا نميتواند باشد.

اين آئين نامه نامهاي كه تنظيم شده تا آنجائي كه من اشارهاي در جرايد ديدهام متأسفانه هنوز اصلش را به ما ندادهاند و فقط اشارهاي در جرايد بود.

اگر آن باشد، من فكر ميكنم خيلي از فكرهاي ما به هدر رفته باشد.

وقتي من اين چنين تصور ميكنم آنوقت چگونه ميتوانم طبق اين آئين نامه به نفع قانون اساسي ابراز نظر بكنم؟ روشي كه نميتوانم دفاع از قانون اساسي كنم آن روش را به من كسي تحميل كند و بگويد مطابق اين روش فكر كن، مطابق اين روش اظهار نظر كن، مطابق اين روش قانون اساسي تنظيم كن، اگر من ميخواهم تنظيم و تصويب كنم، پس روش و طرز فكر را هم، من بايد انتخاب بكنم و ما قبلا با رفقا، پر از صفا و صميميت و تفاهم نشسته بوديم و بررسي ميكرديم.

يك طرح هائي هست كه خيلي بهتر از طرحي است كه از طرف شوراي انقلاب پيشنهاد شده اگر آن طرحها عملي بشود فكر ميكنم برداشت اين جلسه، چند برابر بشود.

آيا صحيح است آن طرحي را كه ما فكر ميكنيم اگر مطابق آن رفتار كنيم برداشت اين جلسه چند برابر ميشود، رها كنيم و چشم و گوش بسته دنبال طرحي برويم كه به ما تحميل شده است؟ شايد اين تعبير صحيح نباشد ولي بالاخره قريب به آن است و به ما تحميل شده است.

بنابراين من فكر ميكنم ترديدي نباشد كه هر چند زودتر طرحهاي مختلفي كه از طرف نمايندگان تهيه شده است در اينجا مورد بررسي قرار گيرد و انتخاب اصلح كنيم و مطابق آن نشاءاللّه مشغول به كار شويم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ از آقايان منشيها خواهش ميكنم مراقبت بفرمائيد دوستاني كه نوبت بخواهند، نوبتشان رعايت بشود.

همينطور كه اول عرض كردم اين جلسه را با سنت اداره ميكنيم ، آنهم نه سنت به معناي همه سنتهاي پارلماني معهود - چون يكي از دوستان ميفرمودند با سنتي كه واقعاً بتوانيم با وقت كمتر و با عدالت بيشتر اين مبحث را تمام بكنيم - بعد بنده بر طبق آئين نامه عمل خواهم كرد.

به هر حال آقاي دكتر شيباني پيشنهاد كردهاند كه جناب دكتر سحابي وزير مشاور در امور طرحهاي انقلابي كه تشريف دارند، بيايند و دلايل خودشان را در مورد اينكه چرا اين آئين نامه را براي بررسي قانون اساسي پيشنهاد كردهاند، بفرمائيد.

البته فقط در اين بخش، بخشهاي ديگر را در جلسات ديگر توضيح خواهند فرمود.

اين آئين نامه قبلا به وسيله آقايان تهيه شده، به شوراي انقلاب آمده، شوراي انقلاب فرصت رسيدگي در جلسه عمومي را نداشته، كميسيون مختلطي انتخاب كرده از دولت و شورا، چون طبق روال ميبايست طرحي كه آقايان تهيه كردهاند، اول برود هيأت دولت رسيدگي بشود بعد آنجا عيناً يا با اصلاحاتي تصويب شود، آنوقت بيايد به شوراي انقلاب رسيدگي بشود.

چون وقت كم بود، تصميم براين شد كه يك كميسيون مختلط از بعضي اعضاي هيأت دولت و بعضي از اعضاي شوراي انقلاب مسؤوليت اين كار را بعهده بگيرند.

اين طرحي كه ملاحظه ميفرمائيد، مصوب آن كميسيون است.

معمول اين است كه به پيشنهاد رأي گرفته ميشود، اجازه بفرمائيد، وقت را صرف رأيگيري نكنيم.

به هر حال توضيحات ايشان براي همة ما ميتواند مفيد باشد.

هم چنانكه توضيحاتي كه آقايان دادهاند، مفيد بود (...

خامنهاي - به نظر من توضيح آقاي سحابي وجهي ندارد زيرا ايشان ميخواهند دربارة علت پيشنهاد كردن اين آئين نامه توضيح بدهند، حال آنكه ما اساساً موضوع آن را رد كردهايم و گفتيم كه مجلس رأساً صلاحيت دارد نظامنامه را خودش بنويسد، نه هر مقام ديگر و اين امر حاكم و وارد بر مطلب ايشان است و موضوع سخن ايشان را منتفي ميكند و لزومي ندارد وقت صرف كنيم)...

از آقاي خامنهاي و ديگران خواهش ميكنم بدون نوبت صحبت نفرمايند و هر كس هر صحبتي دارد لطفاً نوبت بگيرد.

پيشنهادي رسيده است، طبق سنت پارلماني يك موافق و يك مخالف روي پيشنهاد صحبت ميكنند.

اگر موافق باشيد آقاي سحابي راجع به اين آئين نامه در مدت كوتاهي در همين جلسه توضيح بدهند، بنابراين كسانيكه با اين پيشنهاد كه آقاي سحابي توضيح بدهند، موافقند، خواهش ميكنم قيام فرمايند (عده كمي برخاستند) رأي كافي نيست اين پيشنهاد رد شد.

آقاي كياوش تشريف بياورند.

كياوش ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

الصلوة و السلام علي الشهداء و الصدقين و الصالحين.

چند نكته بود كه من ميخواستم با اجازه حضار به سمعتان برسانم.

با اينكه همچون من معلمي شايد فضولي حساب شود.

بايد از نظر دور نداريم كه ذره ذره كار ما در اينجا و لحظه لحظه زمان ما الگوئي است و درسي است براي آنهائي كه بعد از ما انشاءاللّه بزودي در مسير اسلامي انقلاب قدم برخواهند داشت.

يك اشتباه كوچك ما، حتي كوچكترينش جرم بزرگ سياسي است و از طرف خدا و از طرف انقلابيون آينده غير قابل بخشش است پس اگر ايمان داريم كه انقلاب كردهايم و يقيناً ايمان داريم، بايد در همه شئون، انقلاب كرده باشيم.

ما هيچ قانون بين المللي را - همچنانكه صبح يكي از برادران به آن تكيه كردند - نميپذيريم و هيچ سنت ديرينه را نيز.

ما انقلاب كردهايم و جنگيدهايم با همان سنت هائي كه در همين مجلس حاكم بوده، دليلي ندارد كه سير قهقرائي بكنيم.

اگر انقلاب بايد صورت بگيرد و گرفته، در همه شئون بايد باشد، در همه ارزشها و آئين نامهها.

آنچنان كه علي عليه السلام در خطبة 15 به آن اشاره ميفرمايند.

پس هيچ سنتي و اصلي در اينجا حاكم نيست، مگر اينكه اصل انقلابي باشد و خبرگان مردم جديداً براي پيشبرد كارشان پيشنهاد و تصويب كرده باشند.

امكان ندارد كسي بتواند راهي را برود بدون اينكه خودش مسيرش را انتخاب بكند.

اگرچه اين تهيه كننده مسير، شوراي انقلاب باشد كه همه ما در مقابلشان خاشعيم.

از صبح تا كنون در اينجا كارهاي ضد اسلامي شده! اگر چه كوچك است ولي اگر ما اين خطاهاي كوچك را كوچك حساب كنيم از خطاهاي بزرگ نميتوانيم جلوگيري كنيم.

يكي طرز سوگند خوردن بود كه با آن تفاصيلش من احساس گناه كردم كه نشسته بودم و اينطور وقت ما به تبذير گذشت.

طبق سنت بود يا براي اينكه ببينند چه كسي ميآيد يا چه كسي ميرود و چگونه فيلمبرداري ميكنند؟ اين مراسم چه لزومي داشت؟ شايد بيشتر از سه ربع وقت ما به آن گذشت كه يك يك بيائيم اينجا سوگندنامه را امضاء كنيم.

شايد در يك دهم آن مدت امكان داشت كه همه ما سوگند بخوريم و سوگند نامه را امضاء كنيم «ولكن اللّه يابي ان يعصي في ارضه و اولياوهم مسكوت» خداوند ابا دارد از دوستانش كه ببيند گناه ميشود و آنان همچنان ساكت باشند.

همه جوانب را در اينجا بر مبناي اسلامي حساب كنيد.

حتي من آمد و رفت خبرنگاران را حساب كردم آنها را هم مبناي اصول اسلامي اجازه بدهيد بيايند و بروند.

اينجا ساحت مقدس اسلام است و تصميمگيري براي اسلام.

پس آمد و رفت هم در اينجا براي خواهران خبرنگار بايد طبق سنت اسلامي باشد.

آنچنان كه خبرنگاران خارجي محجوب اينجا ميآيند، خبرنگاران داخلي هم بايد اينچنين باشند.

گواينكه مسأله شايد كوچك باشد و قابل اهميت نباشد اما از خطاهاي بزرگتر بايد پرهيز كنيم.

دومين مطلبي كه...

نايب رئيس (بهشتي) ـ جناب آقاي كياوش مطالبي كه حضرتعالي ميفرمائيد با نطق قبل از دستور متناسب است ولي با اين بحث كه الان مطرح است، نه.

استدعا ميكنم اين مطالب را در اولين نطق قبل از دستور كه نوبت ميگيريد، بفرمائيد.

كياوش ـ بسيار خوب، پس از همين الان بعنوان قبل از دستور وقت ميگيرم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي موسوي اردبيلي بفرمائيد.

موسوي اردبيلي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
، قبلا تذكر داده شد كه دو نفر، يكي موافق و يكي هم مخالف صحبت كنند ولي در جلسه قبل عملي نشد.

يا چنين تذكري داده نشود، يا وقتي داده ميشود به آن عمل شود.

با كمال معذرت از مقام رياست، اين تذكر را دادم، صحبتها راجع به اينكه آئين نامه در صلاحيت شورا بوده يا نبوده، در صلاحيت دولت بوده يا نبوده، در مواقعي كه آقايان محترمي كه اينجا تشريف دارند، اگر قرار باشد اين مطالب را دنبال كنيم و صحبت كنيم خلي وقت ميگيرد.

تنها چيزي كه ميخواستم عرض كنم با شناختي كه من از اكثر آقايان دارم هر كدامشان در بيرون چندين كار دارند كه اگر وقتشان در اينجا مصرف نشود در آن كارها مصرف ميشود.

من هيچ كاري را كه در آن حتي پنج دقيقه وقت بيهوده بگذرد، نميپذيرم.

من كار ندارم كه آئين نامه اينجا رسيدگي بشود يا نشود.

اگر آقايان طرحي دارند كه اين آئين نامه در اينجا رسيدگي بشود، بدهند ولي طوري باشد كه وقت تلف نشود.

با اين مشكلات كه صبح با مسأله پاوه روبرو هستيم، ظهر با مسأله سنندج روبرو هستيم، شب با مسأله ديگري روبرو هستيم، بحث راجع به اينكه يك جلسه غيبت كردن حق رأي را از بين ميبرد يا نميبرد صحيح نيست، اگر وقت و فرصت كافي بود، ميرسيديم، صحبت ميكرديم عيبي نداشت.

من تقاضائي كه دارم اينست كه اين گرفتاريها در نظر گرفته شود.

مجموع وقت ما يك ماه است.

در اين يك ماه ميخواهيم 140 - 150 ماده را رسيدگي و بررسي كنيم.

احياناً طرحها و مواد ديگر هم بايد بررسي شود.

بنابراين من مخالف هستم كه نظامنامه اينجا طرح و بررسي شود و بهتر است در كميسيوني بررسي شود.

منتها با در نظر گرفتن وقت و گرفتاريها و مرحلهاي كه الان ما در آن هستيم.

اگر قرار باشد اينطور ادامه پيدا كند كارهاي لازمتر ميماند.

عرض ديگري ندارم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ دو نفر از آقايان نوبت گرفتهاند براي صحبت.

دو پيشنهاد هم رسيده است.

پيشنهادها را مطرح ميكنيم و ضمناً آقايان هم ميتوانند در پيشنهاد صحبت كنند، پيشنهاد اول، پيشنهادي است از آقاي مكارم شيرازي در مورد كفايت مذاكرات و رأيگيري.

ولي رأيگيري دربارة چي؟ مرقوم نفرمودهاند.

ميفرستم تا تكميل كنند.

پيشنهاد دوم از آقاي نوربخش است كه نوشتهاند كميسيوني جهت بررسي آئين نامه مجلس تشكيل گردد و بعد از دو روز آئين نامه را تحويل جلسه عمومي جهت بررسي و تصويب بدهند.

و در فاصله اين دو روز كه حدود 20 ساعت وقت است هر يك از نمايندگان به مدت يك ربع نظر خود را راجع به پيش نويس قانون اساسي بيان كنند.

بدين ترتيب نمايندگان محترم از نظريات يكديگر آگاه ميشوند.

البته يك نماينده ميتواند وقت خود را به نماينده ديگر بدهد.

اين پيشنهاد كامل است ميتوانيم به رأي بگذاريم ولي پيشنهاد آقاي مكارم، مقدم است ايشان پيشنهادشان را اينطور تكميل كردهاند: پيشنهاد كفايت مذاكرات و رأيگيري درباره صلاحيت اين مجلس براي تنظيم آئين نامه جديد.

ولي چون در اين باره دو نفر پيشنهاد دادهاند يكي اينكه اصولا مجلس نبايد دخالت كند.

و يكي اينكه بايد دخالت كند.

اما اشكالي نميبينم چون آقاي مقدم مراغهاي نوبت گرفتهاند اول صحبت بفرمايند و نظرشان را هم راجع به اين پيشنهاد بفرمايند.

مقدم مراغهاي ـ به نام خدا، بنده تصور ميكنم توضيحاتي كه (اجازه بفرمائيد عنوان برادر خطاب كنم) برادر رباني و منتظري فرمودند، جاي هيچ توضيحي نيست و مخصوصاً اعلام رأي كه شد مجلس رأي داد كه آئين نامه بايستي از طرف مجلس خبرگان تنظيم بشود.

اينجا يك مسأله كلي مطرح است كه آقاي مكارم در پيشنهادشان روشن ميكنند.

ما اولين هيأتي هستيم كه از طرف مردم براي تنظيم قانون اساسي انتخاب شدهايم.

هيچ وظيفهاي فعلا غير از اين كار نداريم، البته براي خودم ميگويم و اميدوارم براي همه آقايان محترم هم باشد.

اگر من چند كار داشته باشم بايد كار اول من حضور در اين مجلس و شركت در اين مذاكرات باشد.

اما ميخواهيم اين قانون اساسي را آنچنان عرضه كنيم كه مسأله شئونات اسلام در جهان مطرح بشود مسأله ثبات و مسأله آرامش مطرح است همين تشنجاتي كه امروز هست، ما بايد كاري كنيم كه آن وحدت مورد انتظار، محصول همين مجلس باشد.

بنابراين عرايضم را كوتاه ميكنم و در مورد هر دو پيشنهاد اظهار نظر كرده و ميگويم كه هر دو با هم قابل تلفيق هستند.

بنده با اين پيشنهاد موافق هستم رأي هم احتياج ندارد چون با رأيي كه چند دقيقه قبل داده شد، همه تأييد كردند كه تنظيم آئين نامه در صلاحيت مجلس خبرگان است البته همه براي اين جمهوري كار ميكنيم چه شوراي انقلاب و چه دولت انقلاب ولي مجلس خبرگان اين اولويت را دارد كه منتخب مردم است و همانطور كه آقاي منتظري گفتند حدود 5، 6 ميليون مردم اين مملكت به اين مجلس رأي دادهاند پس ترتيب و روشي را كه چطور بايد اين مجلس اداره شود و عمل كند، در صلاحيت همين مجلس خواهد بود.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي دكتر ضيائي بفرمائيد.

دكتر ضيائي ـ بطور اختصار و كامل نظر خودم ار خدمت سروان عزيز عرضه ميدارم كه اولا تقصير از هر كجا بوده نميدانم، بالاخره تقصير بوده است كه تا الان ما هيچ كدام، از آئين نامه داخلي مجلس، كه متد كارمان را تعيين ميكند، خبر نداشتيم.

بنابراين نظرخواهي در اين مورد تصديق بلاتصور است و در شأن مجلس نيست و همانطوري كه اساتيد عظام فرمودند، متد كار اين مجلس نحوه بررسي تجزيه و تحليل در جميع اصول است.

بنابراين بعضي از موادي كه شوراي انقلاب يا هر مقامي تصويب كرده، نميتواند محور كار اين نمايندگان باشد.

شوراي انقلاب كه من به سهم خود در مقابلش سر تعظيم فرود ميآورم فقط بايد كار را با نظر امام تعيين كند اما نحوه كار به نظر خود ما بسته است كه چگونه پيش ببريم.

نظرم اين است كه با فرصت كوتاهي كه ما داريم و اين طول و تفصيل كه اين آئين نامه دارد و هنوز به دست ما نرسيده بلكه با حداقل وقت بتوانيم به بررسي و تجزيه و تحليل و تدوين اصول قانون اساسي بپردازيم و فكرمان را تا شعاع مترقيانه قانون اسلام، كه جهان منتظر اوست، جولان بدهيم و ديدمان را تا آخرش بيندازيم.

بنابراين در آن قسمت بايد بيشتر حركت كنيم و آقاياني كه ديدشان وسيعتر است و بصيرترند، تعيين بشوند و همين امشب يك كميسيوني بشود و فردا اصل مطلب را بعنوان يك نظامنامه تقديم مجلس كنند و با يك قيام وقعود كار را تمام كنند و بررسي قانون اساسي را كه وظيفه اصلي آقايان است شروع كنند.

عرض ديگري ندارم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي صافي به عنوان مخالف صحبت ميفرمايند.

صافي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
، اين مسأله الان مورد بحث است كه آيا اين آئين نامه داخلي مجلس مجدداً بشور گذاشته شود، يا اينكه همانطور كه شوراي انقلاب نظر داده ما از همان روش پيروي كنيم؟ به نظر من با توجه به كيفيت برنامه انتخابات و اينكه امام اصرار داشته در اين شرايط حساس و بحراني هر چه كمتر وقت گرفته شود، بايد قانون اساسي كشور هر چه زودتر مورد بحث و تصويب قرار گيرد.

موضوع آئين نامه داخلي جنبه خصوصي دارد و از آنطرف همانطور كه برادر عزيزم فرمودند بايد آن را يك نشست و قيام وقعود حل كنيم، البته فكر ميكنم به اين سادگي نباشد، در شوراي انقلاب مدتها روي آن بحث شده و مدت رسيدگي به اصول در مجلس خبرگان تاحدي بايد محدود باشد، چرا؟ براي اينكه بحث و گفتگو كمتر باشد چون وقت كم است و بايد وقت كمتر گرفته شود و در جريان انقلاب ما وظيفه داريم يكي كار ديگري را تكميل كند و حساب اين نيست كه بگوئيم چون رويش فكر شده ما با يك قيام وقعود تصويب كنيم.

فكر ميكنم كه آئين نامه تا حدي مطالعه شده و جنبه تنظيم داخلي دارد و آن هدف كلي كه ما داريم بررسي قانون اساسي و انطباِ آن با جمهوري اسلامي است.

بايد هر چه زودتر آن را به ملت ايران ارائه بدهيم تا مورد رفراندوم قرار گيرد و لزومي ندارد كه وقت بيشتري گرفته شود و بايد سعي مان بيشتر در تدوين قانون و تنظيم اصول اساسي باشد و مسأله انتظامات داخلي كه مثلا اگر ما چند جلسه شركت نكنيم يا بكنيم چه خواهد شد، اينها به نظرم همانطور كه تا به حال روش كارما متابعت از برنامهاي بوده كه شوراي انقلاب براي ما تنظيم كرده بود و روي اين اصول وارد همين محوطه شدهايم، بعد از اين هم به همان طريق عمل كنيم و هر چه زودتر وارد در اصل مطلب بشويم، شايستهتر است.

نايب رئيس (بهشتي) ـ برادرمان آقاي اكرمي تذكر دادهاند و گفتهاند كه ما با قيام وقعود درباره ضرورت اينكه با قيام وقعود رأي گرفته شود يا نه، رأي گرفتهايم.

البته در ذهنم نيست، به هر حال برادر ديگر آقاي رشيديان پيشنهاد كردهاند كه به عنوان موافق صحبت كنند كه چون قبلا يك نفر به عنوان موافق صحبت كرده است، نميتوانيم اين عمل را كنيم و پيشنهادشان دو بخش دارد كه به رأي ميگذاريم:
1ـ پيشنهاد كفايت مذاكرات.


2ـ درباره صلاحيت اين مجلس براي تنظيم آئين نامه جديد و عدم صلاحيت.

كساني كه با كفايت مذاكرات در اين زمينه موافق هستند لطفاً قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد، كساني كه با صلاحيت اين مجلس براي تنظيم آئين نامه جديد موافق هستند خواهش ميكنم قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.

يك پيشنهاد رسيده است كه كميسيوني جهت رسيدگي به پيشنهادات مختلف درباره آئين نامه تشكيل شود.

ضمناً به اطلاع ميرسانم كه تاكنون سه طرح از قانون اساسي نيز رسيده است، يكي طرح جديدي است كه با همكاري كارشناساني كه در اين دفتر كار ميكنند، تهيه شده و يكي هم طرحي است كه برادرمان آقاي منتظري دادهاند.

طرح ديگري هم هست كه تكثير ميشود و خدمتتان ارائه ميشود.

اگر طرح چهارم يا پنجمي هم باشد به منشيها بدهيد، آنها به دبيرخانه ميدهند و تكثير ميشود.

پس قرار شد طرحها براي اطلاع همه تكثير بشود كه همه از آن طرحها مطلع شوند.

اگر با مطالعه آن پيشنهادي به نظرتان رسيد كه منطقي بود به كميسيون بفرستيد، چون رسيدگي به يك يك مواد و پيشنهادها واقعاً در جلسه علني مشكل است، ناچاريم يك كميسيوني تعيين كنيم و اين كميسيون حق تصميم دارد، چون اگر كميسيون حق تصميم نداشته باشد چه فايدهاي دارد؟ بايد به كميسيون حق تصميم بدهيم تا كار خودش را دربارة آئين نامه انجام دهد.

بنابراين توضيحاتي كه عرض كردم اين است كه توسط دبيرخانه تكثير شود و بخش اول پيشنهاد اين است كه كميسيون را مجلس انتخاب كند و آن كميسيون ظرف دو روز يعني تا پايان سه شنبه نتيجه كارش را به جلسه علني گزارش دهد، اين پيشنهاد مطرح است و دو نفر از آقايان درباره اين پيشنهاد وقت گرفتهاند صحبت كنند.

آقاي رباني بفرمائيد.

رباني شيرازي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

با توجه به كمبود وقتي كه بعضي از آقايان به آن اشاره ميكنند، بنده با صرف دو روز وقت جلسه در اين موضوع مخالفم، چون تصور ميكنم اين دو سه طرحي كه در دسترس آقايان قرار گرفته، شب در منزل مطالعه كنند و فردا صبح در جلسه به عنوان موافق و مخالف هر طرح سخنراني بشود و پس از سخنراني اخذ رأي بشود و ما وقت را تلف نكنيم و به كارهاي اساسي مان كه رسيدگي به پيش نويس قانون اساسي است بپردازيم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ تذكري خدمت دوستان عرض كنم، خواهش ميكنم مطالبي كه شفاهاً پيشهناد ميكنيد پيشنهادتان را كتباً مرقوم بفرمائيد تا نسبت به آن رأي بگيريم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي مكارم شيرازي بفرمائيد.

مكارم شيرازي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم

با اينكه ميل ندارم مكرر مزاحم بشوم و طرفدار اين هستم كه حداكثر صرفهجوئي در وقت بشود، مطلبي به نظرم لازم رسيد كه به عرض آقايان برسانم، مثل اينكه درباره آئين نامه و تلقي بعضي از آقايان از اين آئين نامه اشتباهي شده، ما نميخواهيم بنشينيم بحث كنيم كه چند جلسه غيبت كردن چه حكمي دارد يا طرز پيشنهاد كردن و يا طريقه رأي گرفتن با قيام و قعود به چه شكل بايد باشد، از آئين نامه آنچه كه مربوط به اين مسأله است همان را ميشود پذيرفت.

يك مسأله براي ما بسيار اهميت دارد كه آن را هم در يك جلسه شايد بتوانيم تمام كنيم و آن اينست كه به چه نحو اين 151 اصل مورد بررسي قرار بگيرد و اين پيشنهادي كه در اين آئين نامه هست و الان من يك مقدارش را مطالعه ميكردم، فصول را جدا كرده 10 اصل را در اختيار من و چهار نفر ديگر گذاشته و 10 اصل را در اختيار ديگري با چهار نفر ديگر گذاشتهاند، ما معتقديم اين طرز تقسيم، لطمه به اساس كار ميزند.

ما طرح ديگري هم داريم كه همه در همه مواد بررسي بكنند بدون اينكه وقت زيادي گرفته شود.

با اينكه اين مربوط به ما هيت مطلب است، چون شاهد اصل سخنم هست، عرض ميكنم مثلا طرح اينست كه ما 7 گروه بشويم و اين 7 گروه هر كدامش در يك روز اعلام بشود 10 اصل از اصل يك تا اصل 10 را بررسي كنيم.

نايب رئيس (بهشتي) ـ عذر ميخواهم جناب آقاي مكارم طرح را ارائه بفرمائيد.

مكارم شيرازي ـ من براي اينكه اهميت اين مسأله را در آئين نامه مشخص كنم، بايد يك توضيحي عرض بكنم و الا دليلم روشن نميشود.

بعضي آقايان تصور فرمودهاند كه اين مسأله جزئي است و وقت را ميگيرد.

بايد عرض كنم اين يك مسأله جزئي نيست و اساس كار ما را تشكيل ميدهد.

اما اگر بخواهيم آن چنان كه در اين آئين نامه تنظيم شده تقسيم بكنيم، عملاً هر قسمتي از قانون اساسي در اختيار يك گروه قرار ميگيرد، در حالي كه همه گروهها در همه مسائل با صرفه جوئي در وقت ميتوانند دخالت كنند.

تقسيم بندي ميشود و ده اصل را در اختيار همه بگذاريد، اين ده گروه بررسي ميكنند و عصر كه شد نتيجه افكارشان را مينويسند و تكثير ميشود و در اختيار همه گذاشته ميشود و همه گروهها آنها را شب مطالعه ميكنند و فرداي آن روز با پختگي ميشود در اينجا مطرح كرد.

من براي اينكه خارج از موضوع نشوم توضيح زيادي براي طريقي كه عرض كردم نميدهم ولي اين نكته را بايد به عرض برسانم كه طرز تقسيم اصول و رسيدگي به آنها مهم است.

طرز اداره جلسات و رأيگيري و پيشنهاد و قيام و قعود و غيبت، اينها مطلقاً براي ما مهم نيست و خيلي آسان ميتوانيم از آن بگذريم اما اين مسأله با طرحهائي كه رويش آمده بايد بررسي شود كه ببينيم كدام طرح بهتر است.

چون در نحوه كار ما فوِ العاده دخالت دارد.

نايب رئيس (بهشتي) ـ متشكرم چون اداره منظم جلسات عامل بسيار موثري در پيشرفت كار است از دوستان خواهش ميكنم وقتي تشريف ميآورند اينجا فقط درباره موضوعي كه مطرح است صحبت كنند.

به هر حال هر چه باشد حتي آنطور كه آقاي مكارم ميگويند هر پيشنهادي هست بايد يكجا رسيدگي شود خواه در جلسه عمومي يا در يك كميسيون باشد، راه سومي هم ندارد.

پيشنهاد اول كه رسيده مربوط است به اينكه كميسيوني تشيكل شود و خصوصياتي در اين پيشنهاد است كه 2 روز يا چند روز باشد كه بهتر است ما اينها را جدا كنيم و فعلا راجع به اصل مطلب تصميم بگيريم كه آيا كميسيون به اين كار رسيدگي كند يا در جلسه عمومي به اين كار رسيدگي كنيم، فكر ميكنم اگر روي اين تصميم بگيريم به تدريج ميرويم جلو وروي جزئيات هم ميتوانيم بحث بكنيم و به نتيجة نهائي نيز خواهيم رسيد.

دوستاني هم براي صحبت كردن نوبت گرفتهاند كه حتماً در اين باره هست، ولي اگر بخواهيم اينجوري روي هر مطلبي ادامه بدهيم.

از بحثها فكر نميكنم به جائي برسيم.

حالا دو پيشنهاد رسيده است يكي اينكه كميسيون با استفاده از طرحهائي كه الان هست و با استفاده از همه نظراتي كه به آن كميسيون خواهيد فرستاد با اختيار تام آئين نامه جديد را تهيه بكند و گزارش آن را به مجلس بياورد، يعني آن آئين نامهاي كه آنها ميآورند تصويب شده است و آن را قبول داريم.

پيشنهاد دوم اينكه آئين نامه در جلسه عمومي مطرح بشود براي صرفه جوئي در وقت آئين نامههاي مختلف در دسترس آقايان قرار بگيرد و امشب مورد مطالعه قرار بگيرد و فردا مخالفين و طرفداران هر طرح نظر خود را بيان كنند و رأي گيري شود اين رأيگيري يك وقت راجع به مجموع است كه يكي يكي آنها را به رأيگيري بگذاريم، يك وقت راجع به ماده ماده است ولي آقاي رباني پيشنهاد كردهاند كه ما هر چند طرح را رسيدگي كنيم و فردا بيائيم يكي يكي مطرح كنيم و مخالف و موافق صحبت كنند و نسبت به آن رأي بگيريم و بعد دومي و بعد سومي الي آخر، اين توضيح پيشنهاد آقاي رباني است حالا به پيشنهاد اول يعني، كميسيوني جهت بررسي آئين نامه مجلس تشكيل بشود و با اختيار تام رسيدگي كند و نتيجه را به مجلس گزارش بدهد.

افراد اين كميسيون را شما انتخاب ميكنيد.

راجع به پيشنهاد يك مخالف و يك موافق ميتوانند صحبت كنند.

آقاي نوربخش كه پيشنهاد دهنده هستند نميتوانند به عنوان موافق صحبت بكنند، به علاوه پيشنهاد آقاي نوربخش چون ناقص است قابل طرح نيست حالا پيشنهاد آقاي رباني قرائت ميشود: «براي صرفه جوئي در وقت آئين نامههاي مختلف در دسترس آقايان قرار گيرد و امشب مورد مطالعه قرار گيرد و فردا طرفداران و مخالفين هر طرح نظر خود را بيان كنند و رأيگيري شود.

» يك موافق و يك مخالف با اين پيشنهاد ميتوانند صحبت كنند.

از كسانيكه نوبت گرفتهاند آقاي قرشي هستند كه خواهش ميكنم اگر بخواهند در اين مورد صحبت كنند تشريف بياورند.

قرشي ـ
بسم اللّه الرحمن الرحيم
.

بنده احساس ميكنم ما آئين نامه تنظيم بكنيم يا نكنيم بالاخره اهم كار به اينجا خواهد رسيد كه وقتيكه درباره يكي از اصول پيش نويس كفايت مذاكرات را اعلام كردند، با اكثريت رأي گرفته خواهد شد و رأي اكثريت محترم و تصويب كننده قانون است، بنابراين بنده تشكيل كميسيون را اتلاف وقت ميدانم و پيشنهاد ميكنم با همين مسأله كه ما الان فرض بفرمائيد ده با پنج اصل از پيش نويس را معين بكنيم و آقايان شب مطالعه بفرمايند، فردا راجع به اينها مذاكره بكنيم و رأي گرفته شود و آئين نامه فقط اين باشد كه وقتي كه درباره اصلي كفايت مذاكرات اعلام شدو اكثريت رأي دادند آن وقت نسبت به آن اصل رأي گرفته شود و من فكر ميكنم اگر مسأله را اينطور شروع كنيم هيچ اتلاف وقت نخواهيم داشت.

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي موسوي اردبيلي بفرمائيد.

موسوي اردبيلي ـ در مسألهاي كه الان مورد بحث است كاري را كه ما ميخواهيم از آن فرار كنيم يعني تلف نشدن وقت، عملا گرفتار آن هستيم.

اين پيشنهادي كه داده شده حتي با آن صورتيكه جناب آقاي بهشتي فرمودند كه يك كميسيوني را معين كنيم كه به مجموع مواد اين نظامنامه برسد، دو سه روز خود آن كميسيون وقت خواهد گرفت و بعد از آن بيايند اينجاآقايان نمايندگان درباره آن صحبت كنند.

با اين احساسي كه اكثر آقايان محترم ميكنند كه اين وقت را ما براي اينكارها نداريم و پيشنهادي هم كه آقاي مكارم فرمودند پيشنهاد معقولي بود، پيشنهاد بنده هم اين است كه قرائت ميكنم: «پيشنهاد ميكنم اگر قرار است مواد نظامنامه مجدداً مورد بررسي قرار گيرد، يكي دو ماده كه اساسي است و دخالت در اصل تنظيم و تصويب پيش نويس دارد، مورد بررسي قرار گيرد، بقيه مواد طبق نظامنامه عمل ميشود».

و اما در مورد قسمتهاي ديگر، مثل اينكه خود آقايان هم قبول دارند كه قسمتهاي ديگر بحثي ندارد، اما اگر اينجا مطرح شود حتماً بحث هم خواهد شد.

چون اين موضوع سؤالانگيز است و وقت را ميگيرد من اين را مينويسم و تقديم مقام رياست ميكنم كه اگر قبول بفرمايند همينطور تصويب كنند.

نايب رئيس (بهشتي) ـ مرقوم بفرمائيد، راجع به پيشنهادي كه مطرح شده يكي دو نفر به عنوان مخالف اسم نوشتهاند، كه اگر بخواهند، ميتوانند صحبت كنند (اظهاري نشد) پيشنهاد آقاي رباني قرائت ميشود: «براي صرفه جوئي در وقت آئين نامههاي مختلف در دسترس آقايان قرار گيرد و امشب مورد مطالعه قرار گيرد و فردا طرفداران و مخالفين هر طرح نظر خود را بيان كنند و رأيگيري شود.

» نايب رئيس (بهشتي) ـ بنده پيشنهاد آقاي رباني را به رأي ميگذارم كسانيكه، با اين پيشنهاد موافقند قيام بفرمايند (عده كمي برخاستند) پيشنهاد رد شد.

پيشنهاد بعدي از طرف آقايان دكتر آيت - رحماني - مقدم مراغهاي و ضيائي است و چند پيشنهاد هم بدون نام و يك پيشنهاد هم از طرف آقاي رباني املشي رسيده كه پيشنهاد كردهاند «كميسيوني انتخاب شود كه آئين نامه را تنظيم كنند و براي تصويب نهائي به جلسه علني بياورند».

چون دربارة اين پيشنهاد به عنوان موافق صحبت شده اگر كسي با اين پيشنهاد مخالف است ميتواند صحبت كند (اظهاري نشد) من مجدداً پيشنهاد را قرائت ميكنم: «كميسيوني آئين نامه را تدوين كند و بعد نتيجه را براي تصويب نهائي به جلسه علني بياورد» رأي ميگيريم به اين پيشنهاد، كساني كه موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.

با تصويب اين پيشنهاد طرح پيشنهاد ديگري در اين مورد ميسور نيست بنابراين كميسيون را انتخاب ميكنيم.

حالا رأي ميگيريم به انتخاب تعداد اعضاء كميسيون.

اول - عدد پيشنهاد شده براي اين كميسيون پنج نفر ميباشد رأي ميگيريم به اين پيشنهاد، موافقين قيام فرمايند.

(اكثر برخاستند) تصويب شد.

دوم ـ راجع به وقت اين كميسيون است كه آقاي نوربخش پيشنهاد كردهاند در عرض دو روز رسيدگي كرده و روز سوم يعني عصر سه شنبه به جلسه بياورند و در اين دو روز هم بحث دربارة كليات و نطق قبل از دستور باشد.

بنابراين اين كسانيكه با اين پيشنهاد موافقند قيام فرمايند (از 64 نفر عده حاضر در جلسه 31 نفر برخاستند) رد شد.

پيشنهاد ديگر اينستكه تا فردا شب كميسيون كارش را تمام كند و صبح روز سه شنبه به جلسة علني بياورد، نسبت به اين پيشنهاد كميسيون بايد حداكثر كارش را تا فردا شب تمام كرده و صبح سه شنبه آنرا به جلسة علني بياورد، حالا آقايانيكه داوطلب هستند در اين كميسيون عضويت داشته باشند اعلام فرمايند.

آقايان منتظري، خامنهاي، طاهري اصفهاني، رباني، موسوي، جزايري، غفوري، مكارم شيرازي، موسوي اردبيلي، طاهري و نوربخش آمادگي خود را براي عضويت در كميسيون پنج نفري جهت بحث و تدوين اعلام داشتهاند.

حالا براي انتخاب پنج نفر از اين آقايان رأي گرفته ميشود.


4ـ انتخاب پنج نفر جهت عضويت در كميسيون مربوط به تنظيم آئين نامه داخلي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي (در اين موقع براي انتخاب 5 نفر اعضاء كميسيون تنظيم آئين نامه اخذ رأي به عمل آمد و نتيجه به شرح زير اعلام شد).

نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي منتظري با 56 رأي، آقاي مكارم شيرازي با 49 رأي، آقاي دكتر غفوري با 45 رأي، آقاي رباني شيرازي با 36 رأي، آقاي موسوي اردبيلي با 31 رأي براي عضويت در اين كميسيون انتخاب شدند.


5ـ تعيين زمان تشكيل جلسه بعد و پايان جلسه نايب رئيس (بهشتي) ـ جلسات فردا صبح و عصر بحث دربارة كليات قانون اساسي خواهد بود و چون در جلسه براي صحبت در كليات نميشود وقت گرفت، بايد هم اكنون براي فردا وقت بگيريد، كساني كه موافقند فردا صبح و عصر جلسه داشته باشيم قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.

آقايان اين مطلب را هم بايد بدانند بعد از اعلام رأي هيچ توضيحي قابل قبول نيست وقت جلسه فردا ساعت 9 صبح تا وقت نماز ظهر است، كساني كه با اين مورد موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.

كساني كه موافقند جلسه بعدازظهر ساعت چهار بعدازظهر شروع شود قيام فرمايند (عده كمي برخاستند) رد شد، كساني كه با شروع جلسه در ساعت 5 بعدازظهر موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.

بنابراين جلسه بعداز ظهر ساعت 5 تا وقت افطار خواهد بود جلسه را ختم ميكنم.

(جلسه مقارن ساعت 8 شب ختم شد.

) نايب رئيس مجلس بررسي نهائي قانون اساسي - دكتر سيد محمد حسيني بهشتي