جلسه در ساعت نه صبح روز سي و يكم مرداد ماه 1358 هجري شمسي برابر با بيست و هشتم رمضان المبارك 1399 هجري قمري به رياست آقاي دكتر سيد محمد حسيني بهشتي (نايب رئيس) تشكيل شد.
فهرست مطالب
1ـ اعلام رسميت جلسه
2ـ اعلام نتيجة اخذ رأي براي انتخاب اعضاي شوراي هماهنگي
3ـ قرائت اسامي غائبين و ديرآمدگان جلسه قبل
4ـ ادامه بحث پيرامون آئيننامه داخلي و تصويب آن
5ـ اعلام پانزده دقيقه تنفس و تشكيل مجدد جلسه
6ـ پايان جلسه دبيرخانه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي [--------------------------------------------------------------------------------------]
1ـ اعلام رسميت جلسه نايب رئيس (دكتر بهشتي) ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
با رسيدن عدة نمايندگان حاضر به حدنصاب جلسه رسمي است از خداي متعال اين توفيق را ميخواهم، كه در هر جلسه با استفاده از تجربههاي جلسة قبل، در راه بردن بحثها به سوي تصميم مورد رضاي او، سريعتر گام برداريم.

2ـ اعلام نتيجة اخذ رأي براي انتخاب اعضاي شوراي هماهنكي نايب رئيس (بهشتي) ـ نتيجه رأيگيري براي انتخاب اعضاي شوراي هماهنگي را به اطلاع ميرسانم.
آقايان دكتر باهنر پنجاه و نه رأي، دكتر غفوري پنجاه و نه رأي، مكارم شيرازي پنجاه و سه رأي، دكتر آيت چهل و هفت رأي، فارسي سي و هشت رأي.
اين پنج نفر اكثريت آراء را داشتند به اين ترتيب آقايان، دكتر باهنر و دكتر غفوري و مكارم شيرازي اعضاي اصلي شوراي هماهنگي در كميسيونها و آقايان، دكتر آيت و فارسي اعضاي عليالبدل اين شورا خواهند بود.

3ـ قرائت اسامي غائبين و ديرآمدگان جلسه قبل نايب رئيس (بهشتي) ـ غائبين جلسه ديروز عصر عبارتند از، آقاي حائري كه با تلفن عذرشان را اطلاع دادند، آقاي رحماني كه به مناسبت شهادت فرزندانشان با اجازه رفتهاند و آقايان، طالقاني، طباطبائي، قاسملو و مدني.
آقانيكه تاخير داشتند: حيدري نوزده دقيقه ـ خادمي هشتاد و دو دقيقه ـ صدوقي نوزده دقيقه ـ طاهري گرگاني دوازده دقيقه ـ مولوي ملازاده بيست و دو دقيقه ـ فارسي بيست و دو دقيقه ـ كريمي و بيست و يك دقيقه ـ موسوي جزايري سيزده دقيقه ـ نوربخش نوزده دقيقه.

4ـ ادامه بحث پيرامون آئيننامه داخلي وتصويب آن نايب رئيس (بهشتي) ـ دستور جلسه طبق تصميم ديشب دو چيز است، يكي اينكه بقية آيين نامه را مورد بحث قرار داده و تصويب كنيم، وديگر اينكه شوراي هماهنگي فهرست عناوين فصول را ميان دوستان تكثير كرده، و گروهها تا ظهر امروز مشخص شوند، كه هر چه زودتر كار خودشان را آغاز كنند، و اما هنوز مشخص نيست كه امروز نطق قبل از دستور داسته باشيم يا نه، فكر ميكنم بهتر است نداشته باشيم، چون هنوز آئيننامه تصويب نشده و بعلاوه ما يك روز تمام نطق قبل از دستور داشتيم و امروز بايد سريعتر به كارمان برسيم.
البته دوستانيكه نوبت خواستهاند متناسب با بحثهايي كه در پيش ميآيد نوبتشان را استفاده خواهند كرد، و رعايت خواهد شد.
اما دربارة آئين نامه فكر ميكنم تا مادة بيست و يك تصويب شده و قرار بود كه گروه مسئول تهية آئين نامه جديد، طرحي را دربارة مادة بيست و يك و تبصرة آن، باتوجه به سؤالاتي كه ديشب مطرح شد، تهيه كرده و بياورند اينجا و بخوانند.
آيا كاري انجام گرفته؟ (نمايندگان ـ چون شب بود فرصت نشد) اگر دوستان اجازه بفرمايند، متني را كه من تهيه كردهام ميخوانم: «مادة 21 ـ اصول بررسي شده در كميسيونها در جلسات عمومي مجلس كه هر روز بعد از ظهر تشكيل ميشود، مطرح و پس از شور و مذاكره به رأي گذارده ميشود.
تبصره ـ اگر متن تهيه شده توسط كميسيونها يكي باشد، حداقل يك موافق و يك مخالف صحبت ميكند، سپس رأيگيري به عمل ميآيد.
و اگردر كميسيونها بيش از يك متن پيشنهاد شده باشد، متن پيشهادي هر گروه به ترتيب شمارهگذاري گروهها(يك تا هفت) خوانده ميشود و مخبر گروه از آن دفاع ميكند.
پس از قرائت همة متون پيشنهادي براي يك اصل و دفاع مخبرين از آنها، نسبت به هر پيشنهاد به ترتيب رأيگيري ميشود.
هر يك كه بيشتر رأي بياورد ودر متن قانون اساسي قرار ميگيرد.
» راجع به ذيل پيشنهاد بنده، اگر آقايان فكر ميكنند اين قابل تضمين است كه موقع رأيگيري واقعا حضور ذهن داشته باشيم، يعني هر كس به آن متن كه موافق است راي ندهد، بلكه به بهترين متن رأي بدهد.
اگر بتوانيم اين حضور ذهن را دائما حفظ بكنيم و بعد رأي به بهترين متني كه انتخاب كردهايم، بدهيم يك رأيگيري كافي است.
يعني ذيل پيشنهاد اينطور اصلاح ميشود.
«پيشنهاد به رأي گذاشته ميشود، هر پيشنهاد رأي كافي آورد» چون بنده اين را تجربه دارم كه در جلسات افراد، قبل از اينكه همة پيشنهادات خوانده شود، پيشنهادي را گفتهاند خوب است و قبولش داريم و به آن رأي دادهاند و بعد متوجه شدهاند كه غفلتي پيش آمده است.
بنابراين اگر تضمين ميكنيم كه همواره حضور ذهن داشته باشيم با يك رأي كار را تمام كنيم، وگرنه ناچاريم رأي گيريهاي متعدد بكنيم.
اين يك متن پيشنهادي است.
مراغهاي ـ بنده پيشنهادي دارم.
نايب رئيس (بهشتي) ـ دوستان ديگر هم تقاضاي صحبت كردهاند، خواهش ميكنم براي صرفهجوئي در وقت واينكه چيزي مشخص در جلسه مطرح شود، هر كس پيشنهاد خودش را بنويسد و بدهد.
بنابراين پيشنهادهاي رسيده را به ترتيب ميخوانم، و نوبت تقاضاي صحبت را هم حفظ و رعايت ميكنم، تا ببينم چگونه ميشود در خدمتتان بود.
حال پيشنهاد آقاي موسوي اردبيلي قرائت ميشود: بجاي تبصرة مادة بيست و يك چنين نوشته شود: تبصره ـ كميسيونهاي هفتگانه هر روز گزارش و نظرات خود را دربارة مواد مورد بحث به شوراي هماهنگي، و توسط آنها به هيأت رئيسه بدهند.
اگر مطلب قابل بحثي در ميان نظرات كميسيونها به نظر رسيد، هيأت رئيسه آنرا در مجلس عنوان كند، و در آن كميسيون يك نفر را براي توضيح بخواهند و تشخيص اين مسأله به نظر هيأت رئيسه باشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي مراغهاي قرائت ميشود: پيشنهاد مينمايد تبصرة زير به مادة بيست و يك اضافه شود: تبصره ـ در پايان هر روز، كميسيون هماهنگي نظرات كميسيونها را جمعآوري، در صورتيكه دربارة اصول بيش از سه متن متفاوت وجود داشته باشد، نظرات كميسيونها را مجدداً به كميسيونها ارجاع مينمايد، تا بر اساس جميع نظريات نتيجه را اصلاح و تجديد نظر نموده، و به مجلس پيشنهاد نمايند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي منتظري قرائت ميشود: اولا ـ رأي مخفي گرفته ميشود، اگر اكثريت مطلوب حاصل شد، هوالمطلوب، واگر حاصل نشد چون همه سبق ذهن دارند، نسبت به همة متون پيشنهاد ميشود كه متني كه اكثريت دارد، به آن رأي علني داده شود، و با قيام و قعود براي آن متن رأي گرفته ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي رشيديان قرائت ميشود: كميسيونها متن خود را به يك گروه نگارش بدهند،تا به صورت بهتري متن در آيد، به اين وسيله هم بهترين متن تهيه، و هم اصول به صورت يك دست و منظم تدوين خواهد شد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي رشيديان اگر نظر شما در مورد عبارت باشد، همينطور است كه ميفرمائيد ولي در مورد مطلب محتوا كميسيونها، اختلاف نظر دارند.
عنايت ميفرمائيد كه بحث سر محتوا است و نه سر كلمات.
پيشنهاد آقاي نور بخش قرائت ميشود: اگردر كميسيونها بيش از يك متن پيشنهاد شد، مخبرين هر گروه با هم سعي كنند نظرات را يكسان كنند، و سپس به اطلاع گروهها برسانند.
سپس در صورتيكه توافق لازم حاصل نشد و اختلاف در اصول بود، و نه در انشاء و كلمه، آنگاه در جلسة عمومي بحث شود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي دكتر روحاني پيشنهاد دارند كه خودشان راجع به آن توضيخ ميفرمايند.
دكتر روحاني ـ با توجه به اينكه كميسيونهاي هفتگانه، از شمارة يك تا هفت شمارهگذاري شده است، پيشنهاد ميشود متون تهيه شده از طرف كميسيونها براي هر اصل بر حسب شمارة كميسيون، شمارهگذاري، و نمايندگان پس از مطالعة كامل آنها و استماع نظرات موافقين و مخالفين، در مقابل هر يك از متنها كه آن را بهترين متن، يعني به عنوان انتخاب اول خود ميدانند علامت بگذارند،و بدين ترتيب متني كه بيشترين آراء را به عنوان اولين انتخاب به خود اختصاص دهد، به عنوان متني كه بايد با تبادل نظر در جلسة عمومي توسط پيشنهاد دهندگان تكميل و به رأي نهايي گذارده شود، انتخاب گردد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي طاهري قرائت ميشود: اگر متون پيشنهادي گروهها، همه در نظر آقايان باشد، يك رأي كافي است، چون به نظر نميرسد اگر آقايان متن يكي از گروهها را بهتر بدانند، به متن ديگري رأي بدهند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي موسوي جزايري قرائت ميشود: رأيگيري روي هر پيشنهاد معقولتر است، زيرا رأيگيري به صورت نفي و اثبات است و چون پيدا كردن بهترين كه روي آن نفي و اثبات شود، خود اول كلام است.
و آيا چه معياري ميتواند وجود داشته باشد؟ لامحاله رئيس جلسه نظر خود را براي تشخيص بهترين و به رأي گذاردن آن تحميل خواهد كرد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي صافي قرائت ميشود.
به نظر ميرسد اين عبارت چنين اصلاح شود (اگر متن پيشنهادي هر يك از كميسيونها متعدد شود) چون ممكن است در يك كميسيون توافق حاصل نشد، و در هر فصل و هر اصل در جلسه عمومي مطرح و به رأي گذارده شود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي دكتر غفوري قرائت ميشود: در جلسات عمومي مجلس كه هر روز بعد ازظهر تشكيل ميشود، و پس از شور مذاكره لازم به رأي گذارده ميشود، پس از رسميت جلسه در صورت توافق همة اعضاي گروه، در مورد متن پيشنهادي، يك عضو منتخب از طرف كميسيون مربوط نظر كميسيون خود را تشريح ميكند، و در صورت وجود نظر مخالف، يك عضو ديگر هم در تشريح نظر مخالف سخن خواهد گفت، و سپس به رأي گذارده ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي مكارم شيرازي قرائت ميشود:
1ـ «مخبر» حذف شود، و بجاي آن «يك نفر از كميسيون» قرار داده شود.

2ـ تاكيد شود كه «بهترين را انتخاب كنند و اضافه كنند»
3ـ اگر رأي كافي نياورد، آنكه اكثريت دارد مورد شور قرار داده شود و روي آن اصلاحات لازم به عمل آيد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بطور كلي هر كميسيوني بايد يك نفر مخبر داشته باشد.
مكارم شيرازي ـ مخبر، نه كسي كه دفاع كند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ اين ذيل معلوم است، كه اگر پيشنهاد رأي نياورد در همة موارد بايد توجه داشته باشيم و براي تكميل بايد فكري براي آن بكنيم، پيشنهاد آقاي عرب قرائت ميشود: هر پيشنهادي كه محتواي آن مستدلتر و منطقيتر بوده باشد، نسبت به پيشنهادي كه از جهت عبارت و الفاظ متين باشد، مرجح است و تشخيص اين كار با هيأت بررسي ميباشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي كريمي قرائت ميشود: هرگاه گروهها بيش از يك متن پيشنهاد نمودند، دو گروه متخالف نشست مشترك تشكيل دهند و با مذاكره و اخذ رأي، براي يك متن مورد توافق اقدام نمايند تا اختلاف بدين وسيله در ميان هر گروه متخالف پيش از عرضة متن به جلسة علني، رفع شود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي حيدري قرائت ميشود: اگر پيش از يك متن، براي اصول بررسي شده از طرف گروهها باشد، به رأي گذاشته ميشود متوني كه به نظر هيأت فقها مخالف شرع اسلام نبود و به صلاح ملت و مملكت باشد، انتخاب و متوني كه مخالف با اسلام يا به اصلاح مملكت و ملت نيست، به گروه مربوط رفته كه اصلاح نمايند، و به رأي گذاشته شود.
بعد از آنكه متون به شرح فوِ به تصويب رسيد، براي انتخاب بهترين متن از حيث محتوا وعبارت، به رأي عمومي گذاشته شود، و قبل از به رأي گذاشتن متون، از هرگروه يك نفر به مدت پنج دقيقه ميتواند در موضوع متن گروه خود صحبت كند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي دكتر آيت قرائت ميشود: جلسات عمومي مجلس، هر روز بعدازظهر تشكيل ميشود و پس از رسميت جلسه پيشنهادات كميسيونها در مورد هر اصل جداگانه مطرح ميگردد، و بدون مذاكره در مورد پيشنهادهاي مطروحه رأيگيري ميشود.
پيشنهادي كه بيشترين رأي را آورد، در مجلس مطرح ميگردد، كه مورد حك و اصلاح قرار گرفته و بطور نهائي تصويب گردد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد بعدي از طرف آقاي خزعلي و سيد جلالالدين طاهري رسيده است كه قرائت ميشود: بسمه تعالي اگر متون پيشنهادي گروهها همه در منظر آقايان باشد، يك رأي كافي است، چون بنظر نميرسد اگر آقايان متن يكي از گروهها را بهتر بدانند، به متن ديگري رأي بدهند.
خزعلي، سيد جلال الدين طاهري نايب رئيس (بهشتي) ـ من نظر آقاي طاهري و خزعلي را ميپذيرم و اصلاح ميكنم، و دوباره ميخوانم.
اين پيشنهاد را كه ميخوانم به رأي ميگذارم: «تبصره ـ اگر متن تهيه شده توسط گروهها يكي باشد، حداقل يك موافق و يك مخالف صحبت ميكند.
سپس رأيگيري بعمل ميآيد و اگر در گروهها بيش از يك متن پيشنهاد شده باشد متن پيشنهادي هر گروه، به ترتيب شمارهگذاري گروهها خوانده ميشود و مخبر گروه از آن دفاع ميكند.
» براي يك اصل و دفاع مخبرين از آن، هر پيشنهاد به ترتيب به رأي گذاشته ميشود.
وقتي يك پيشنهاد با حد نصاب لازم تصويب شد، از رأيگيري نسبت به پيشنهادهاي باقيمانده خودداري ميشود.
توجه داريد كه ما هفت گروه داريم.
اگر گروه يك مطلبي را پيشنهاد كرده، و گروه دو و سه مطلب ديگري را، البته هر يك از اين مطالب قبلا در گروه مربوط به خودش اكثريت آراء را بدست آورده است بنابراين اختلاف در متون پيشنهادي گروهها است و مسأله اينكه دفاع را مخبر بكند يا فرد منتخب بهتر است كه اين را در اينجا نگوئيم، بلكه در جاي خودش بگوئيم، زيرا بطور كلي گروهها با مجلس سر و كار دارند و بايد در جاي خودش مطرح كنند كه آيا گروهها مخبر خواهند اشت يا نه؟ يكي از نمايندگان ـ اگر كلمه «حداقل» را حذف كنيد بهتر است.
مكارم شيرازي ـ آيا با شمارهگذاري يكبار رأي گرفته ميشود، يا هفت بار؟ نايب رئيس (بهشتي) ـ يكبار رأي گرفته ميشود، اجازه بفرمائيد كه اين توضيح را بنده بدهم كه ما اول يك متن را به رأي ميگذاريم.
مثلا اگر در مورد اصل سي و چهار از هفت گروه، هفت پيشنهاد داشته باشيم، اين پيشنهاد را به ترتيب شمارهگذاري كرده، و به ترتيب شمارة گروهها آنها را ميخوانيم.
اول متن پيشنهادي گروه شمارة يك خوانده ميشود حداقل يك موافق و يك مخالف صحبت ميكنند، بعد متن پيشنهادي گروه دو خوانده ميشود و حداقل يك موافق و يك مخالف صحبت ميكنند، تا شماره هفت، ولي رأي نميگيريم، فقط ميخوانند و دفاع ميكنند.
وقتي همة اينها خوانده شد و دفاع شد، بعد نوبت رأيگيري است كه به ترتيب ابتدا پيشنهاد گروه يك را به رأي ميگذاريم.
اگر متن شمارة يك چهل و نه رأي آورد، از رأيگيري بقيه خودداري ميشود ولي اگر متن شمارة يك چهل و نه رأي نياورد، متن گروه شمارة دو را به رأي ميگذاريم.
اگر اين متن چهل ن نه رأي آورد، از رأيگيري بقيه خودداري ميشود و همينطور ادامه ميدهيم.
مكارم شيرازي ـ آيا هفت مرتبه رأي كتبي ميگيريد؟ زيرا اگر آخرين مرحله مورد تصويب واقع شود هفت بار رأي گرفته ميشود، يكبار رأي بهترين كار است.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي مكارم تشريف بياوريد اين يكبار رأي بهترين را توضيح بفرمائيد.
مكارم شيرازي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
عرضي كه كردم منظورم اينست كه ما در عمل با مشكلي مواجه نشويم.
فرض اينست كه طرحهاي هفت گروه چاپ شده و در اختيار همه گذاشته شده، بنابراين طرح هر گروهي معلوم است كه چيست و از گروه اول تا هفتم شماره گذاري شده است.
بنابراين هفت طرح از هفت گروه چاپ شده و جلويمان هست.
سپس اينجا روي هفت طرح، موافق و مخالف صحبت ميكنند، ولي در موقع رأيگيري ما يك رأي بيشتر نميدهيم.
بنابراين از اين هفت طرح كه جلوي ما گذاشته شده و روي اين هفت طرح هم بحث و صحبت كردهاند، بهترين آنها را پنج دقيقه رويش مطالعه ميكنيم و انتخاب ميكنيم.
در يك رأيگيري ممكن است، اين بهترين سي و چهار يا سي و پنج و يا بيست و پنج رأي بياورد.
آنكه بيشترين رأي را آورده، در جلسه مورد بحث قرار ميدهيم.
يك چيزي كم و يا يك چيزي اضافه ميكنيم و اصلاح ميكنيم، تا توافق بشود و تعداد رأي لازم را بياورد.
و الا هفت بار رأي گرفتن كتبي و مخفي روي هر اصل از صد و پنجاه تا دويست اصل، با توجه به اينكه از هر گروهي يك موافق و يك مخالف صحبت ميكند، هم گيج كننده است و هم با مشكلات زياي روبرو ميشويم.
اما ميزان تشخيص بهترين اين است كه چون هدف ما تنظيم قانون اساسي است، بايد ببينيم آيا آنكه ميگويد دو صفت و يا سه صفت داشته باشد؟ بنابراين آن متني كه هدف قانون اساسي ما را يعني هم تعليمات اسلام و هم حقوِ ملت و هم مترقي بودن آن را بهتر تامين ميكند، ما همان را انتخاب ميكنيم و به رأي ميگذاريم.
اگر رأي آورد كه هيچ، ولي اگر آراء موافق آن به حد نصاب نرسيد، در آن اصلاحاتي ميكنيم تا حد نصاب رأي را بياورد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي طاهري بفرماييد.
سيد جلال طاهري ـ من جواب آقاي مكارم را ميگويم.
هفت متن از هفت گروه جلوي ما است، ايشان ميفرمايند بهترينش را انتخاب ميكنيم، دليل بهترينش كدام است؟ از نظر من ممكن است بهترينش آن باشد.
پس براي اينكه بهترين تشخيص داده شود، راهي نداريم مگر اينكه متن شمارة يك و دو، همينطور تا آخر را به آراء عمومي بگذاريم، هر كدام چهل و نه رأي آورد، آن بهترين بشمار ميرود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ از توضيحي كه دربارة پيشنهاد آقاي مكارم داديد متشكرم.
عرض كنم يك وقتي ما رأي ميگيريم بدون علامت، همانطور كه ميفرمايند پيشنهاد ايشان اينست كه روي رأي، شمارة پيشنهاد را بنويسيم، به اين ترتيب هر فردي متن منتخب خودش را با شماره مشخص كرده و ديگر رأي موافق و مخالف و ممتنع گرفته نميشود، بلكه رأي كتبي گرفته ميشود و هر كس شمارة متن منتخب خودش را مينويسد و اينها استخراج ميخواهد كه بيش از مدت رأيگيري طول ميكشد.
بنابراين به متن اولي راي ميگيريم اگر رأي نياورد دومي را مطرح ميكنيم.
بنابراين بايد توجه داشته باشيم كه هر رأيگيري چهار پنج دقيقه طول ميكشد و استخراج آراء هم همانقدر طول خواهد كشيد.
آقاي دكتر غفوري فرمايشي داريد بفرماييد.
دكتر غفوري ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
همانطور كه گفتم سخن تا به حد ضرورت نرسد انسان به خودش حق نميدهد كه وقت عزيز گرفته شود.
چون به نظر ميرسد يك ابهامي با آنچه مورد نظر ما هست پيش آمده است، خواستم اينجا يك توضيحي بدهم.
غرض اصلي اينست كه كشف بهترين متن بشود و براي كشف بهترين متن، پيشنهاد شده بود كه يك كميسيوني كه اگر اسمش را بگذاريم كميسيون متخصصين و در يك قسمت متمركزند، يك متن را انتخاب كنند و براي اينكه تنها فكر نكرده باشند و از عقل و تجربه و تخصص ديگران استفاده كنند، گفتيم اين متن تهيه شده توسط هر كميسيون (كه متمركزند در يك قسمت خاص) در اختيار ساير گروهها قرار گيرد.
چرا؟ چون ممكن است آنها كه تخصصهاي متعددي دارند و يكي از متنها را انتخاب كردهاند، حالا در گروه ديگري باشند و راجع به اين موضوع نظر خاصي داشته باشند، بنابراين نظر خودشان را كتباً به همين كميسيون اطلاع بدهند و اين كميسيون كه قبلا يك تصميمي گرفته و متني تهيه كرده، احتمالا متوجه يك مسائل تازهتري بشود و رويش مطالعه كند و آنها را در متن جديد دخالت بدهد، اين متن قابل عرضه ميشود و لذا در پيشنهادي كه داده شده وقتي كه يك چيزي دو مرحله را گذرانده اين ميشود آماده.
(مرحلة اول تصميم اوليه كميسيون متمركز اصلي است و مرحلة دوم الحاِ و انضمام نظرات رسيده و قابل طرح در آن ماده ميباشد) پس آمادگي دو مرحله دارد، مرحلة اول كه كميسيون اصلي متمركز، متني را تهيه ميكند ولي به خاطر اينكه ممكن است چيزي از نظرشان دور مانده باشد، در اختيار شش گروه ديگر قرار داده ميشود، و نظرات آنها كتباً به همين گروه بر ميگردد و يك روز يا دو روز به تناسب موضوع و پيشنهادات رسيده آنها را مطالعه و دخالت ميدهد و متن نهائي را براي جلسة عمومي آماده ميكند.... نايب رئيس (بهشتي) ـ خيلي متشكريم آقاي دكتر غفوري.
دكتر غفوري ـ بنابراين آنوقت دربارة آن رأي گرفته ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ چون توضيحاتي كه از صرف وقت اضافي كم ميكند بر عهدة مسؤول هر جلسه است، من توضيح ميدهم آقاي دكتر غفوري توجه بفرماييد كه ما در طرح جديد گروه اصلي و غير اصلي نداريم بلكه در طرح جديد هر هفت گروه، اصلي هستند، كه متمركز هستند و همة گروهها روي متون كار و رسيدگي ميكنند، ولي البته متن پيشنهادي آنها متفاوت است، بنابراين پيشنهاد شما با طرح جديد نميخواند.
آقاي موسوي جزايري بفرمائيد.
موسوي جزايري ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
براي تشخيص بهترين نظر، بنده همان طرحي را كه آقاي دكتر روحاني پيشنهاد كردند خيلي خوب ميدانم.
يعني روي پيشنهادها شمارة يك تا هفت نوشته ميشود و هر كسي جلوي آنچه كه به نظرش بهتر است علامت ميگذارد.
بعد حساب ميكند هر كدام بيشتر رأي نياورد، كه دو مرتبه در معرض بحث قرار ميگيرد و كم و زياد شده و مجدداً نسبت به آن رأيگيري ميشود تا به حد نصاب، يعني چهل و نه رأي برسد نايب رئيس (بهشتي) ـ بهتر ميبود آقاي موسوي جزايري مطلبشان را به صورت پيشنهاد مرقوم ميفرمودند.
از ساير آقايان هم خواهش ميكنم اگر مطلبي غير از مطالب ديگران دارند، عنوان به صورت كتبي مرقوم بفرمايند.
آقاي موسوي اردبيلي بفرمائيد.
موسوي اردبيلي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
بحث ما درباره يك ماده و يك تبصره است و پيشنهادهائي كه داده شده يك مقدارش مربوط به ماده و مقداري از آن مربوط به تبصره است يك مطالب اضافي دارد كه صحبتهاي ديروز مربوط به تبصره بود و امروز دو تا مسأله توي هم رفته كه من نميتوانم تشخيص بدهم.
اما راجع به تبصره، اصل مسأله و بحث در كميسيون اين بود كه نظرات كميسيونها به صورت گزارش داده شود، يعني هفت كميسيون بايد هفت گزارش كتبي بدهند آقاي مكارم نظرش اين بود كه غير از توضيح كتبي، توضيح شفاهي هم داده شود.
يكي روي اين موضوع بحث شد و قرار شد در اين مورد گزارش هم داده شود.
ولي با ايشان يك بحث اينطوري هم داشتيم كه اگر در كميسيون دو نفر دو نظر موافق و مخالف داشتند از نظر خود دفاع كنند، چون «آه صاحب درد را باشد اثر» بنابراين در صورتيكه دو نظر باشد، هر كميسيون بايد دو گزارش بدهد كه يكي مربوط به تبصره است و ديروز هم راجع به اين بحث بود و پيشنهادي كه كردم اين بود كه ممكن است پيشنهاد دوم بيشتر از پيشنهاد اول رأي بياورد.
پس بايد پيشنهاد دوم مطرح بشود و به نظر من براي اينكه وقت مجلس گرفته نشود طبيعيترين راه اينست كه گزارشهاي كميسيونها به شوراي سه نفره داده شود و اينها گزارشها را رويهم بريزند و اين اختيار را به هيأت رئيسه بدهند، كه اگر پيشنهادها اختلافي با هم دارند كه آن اختلاف اصولي نبود و بنظرشان مهم نرسيد، ديگر لازم نيست يكنفر يا دو نفر بيايند و بحث كنند، بلكه خود هيأت رئيسه گزارش بهتر را تدوين كند و اگر در ميان اينها يك مطلبي اساسي و اصولي و اصلاحي بود، از آن كميسيون كه اين مطلب اصولي را داده يكنفر يا دو نفر نظرات خودشان را توضيح بدهند اين مطلبي بود راجع به تبصره، و اما راجع به مادة بيست و يك، آقاي دكتر غفوري مثل اينكه ما بين كميسيونهاي اصلي و فرعي مطرح نيست و اگر متن هم درست تنظيم نشده باشد، بنده پيشنهاد ميكنم كه كميسيون دوم نظرات را به دست هيات رئيسه بدهند و اگر پنج نفر هم براي اينكار كم است، سه نفر شوراي دبيران هم با آنها همكاري كنند كه ميشوند هشت نفر و اگر لازم بود افراد ديگر را هم دعوت كنند و بنشينند واين نظرات و جهات اصولي را از هم جدا كند.
والا چون هفت گروه است ممكن است هفت نوع نظر باشد، كه خيلي هم اصولي نباشد ولي من كه اين نظر را دارم چون معمولا آنرا خيلي اصولي ميدانم، ميآيم وقت جلسه را ميگيرم كه صحبت كنم و دفاع كنم.
با در نظر گرفتن اينكه جلسة علني فقط عصرها است و كميسيونها هفت تا است و هر كميسيون ممكن است سه نظر داشته باشد، هيأت رئيسه كمكي كه ميتواند بكند اينست كه نظرات كميسيونها را بررسي و آنچه را كه قابل طرح در جلسه هست به مجلس بياورند.
زيرا اگر همه نظريات بيايد اينجا و از همه آنها بخواهد دفاع شود، هم وقت نميرسد، و هم گاهي جلسات بسيار بطول خواهد انجاميد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي رباني شيرازي پيشنهادي دارند كه قرائت ميشود:
1ـ اگر متون واصله متعدد بود، متني كه بيشترين گروهها با آن توافق دارند، حق تقدم براي طرح در مجلس دارد.

2ـ اگر متون متعدد بود پس از توضيح و دفاع مخبر، رأيگيري ميشود و صاحب رأي با شماره گذاري رأي خود را تعيين مينمايد.

3ـ براي صرفهجوئي در وقت، يك نفر يا دو نفر با توجه به نظرات و دليل آن در مقام تبيين و توضيح نظرات بر ميآيند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهادي است از طرف آقاي بنيصدر كه قرائت ميشود: اگر هفت گروه هفت نظر داشته باشند، معلوم است كه دو سوم آرء را بدست نميآورند.
چرا اين هفت گروه يك گروه جديد تشكيل ندهند؟ به اين ترتيب كه از هر گروه يك نفر در صورتيكه همه با متن تقديمي موافقند و دو نفر در صورتيكه دو گرايش دارند، يك گروه جديد تشكيل دهند و هفت نظر را بيك نظر، و اگر نتوانستند به دو نظر تبديل كنند، و گرنه با رأيگيري بهر ترتيب انجام پذيرد، مشكل حل نميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد آقاي رشيديان قرائت ميشود: كميسيونها متن خود را بيك گروه نگارش بدهند، تا بصورت بهترين متن در آيد، به اين وسيله هم بهترين متن تهيه و هم اصول بصورت يك دست و منظم تدوين خواهد شد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهادي است كه از طرف آقاي فاتحي رسيده است قرائت ميشود: هر يك از متون تهيه شده كميسيون، جهت دقت بيشتر مناسبتر است مورد بررسي مجدد كميسيونهاي هفتگانه قرار گرفته، و نظرية اصلاحي خود را اعلام به كميسيون اوليه بنمايند، تا كميسيون با توجه به نظرات ديگران متن نهائي خود را تهيه نمايد تا در جلسه عمومي به رأي گذاشته شود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهادي است از طرف آقاي دكتر شيباني كه قرائت ميشود: جلسات عمومي مجلس هر روز بعدازظهر تشكيل ميشود و پس از رسميت جلسه، تمام پيشنهادهاي گروههاي هفتگانه با بيان موافق و مخالف قرائت، سپس با شمارهگذاري اولين منتخب و بهترين منتخب و دومين وسومين، رأي گرفته ميشود.
در صورت حائز اكثريت، تصويب و در غير اينصورت به كميسيون مشترك ارجاع و پس از تلفيق نظرات در مجلس قرائت و به رأي گذاشته ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهادي است از طرف آقاي باهنر كه قرائت ميشود: نظرات كميسيونها توسط شوراي هماهنگي تنظيم ميشود و موارد اختلاف از نظر محتوا دقيقا مشخص شده و دربارة هر مورد اختلاف، از نظر محتوا يك نفر دفاع نمايد، سپس رأي گرفته شود و پيشنهادي كه بيشترين آراء را آورد تصيوب ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بطور كلي نظرات در دو نوع خلاصه ميشود.

1ـ وقتي نظرات متعدد است ما در همان جلسه نظرات رأي ميگيريم.

2ـ اگر نظرات متعدد بود آنها را بر ميگردانيم بيك مرجعي مثلا شوراي هماهنگي، البته در مورد پيشنهاد اول هم دو حالت وجود دارد، يكي اينكه پيشنهادها را بخوانيم و موافق و مخالف هر پيشنهاد بيايند صحبت كنند و بعد نسبت به هر يك از پيشنهادها رأي گرفته شود، وقتي به اكثريت رسيد رأيگيري را متوقف ميكنيم.
حالت دوم اينست كه رأيگيري بصورت موافق و ممتنع و مخالف نباشد، هر كس پيشنهاد مورد انتخابش را جلويش علامت ميگذارد و بعد آراء را استخراج ميكنند.
اگر اكثريت آورد كه هيچ وگرنه بايد راهي پيدا كرد.
بنابراين دو رويه را به رأي ميگذاريم، روية اول اينست كه ابتدا پيشنهاد خوانده ميشود، موافق و مخالف صحبت ميكنند و به ترتيب رأيگيري ميشود، موافقين با اين پيشنهاد قيام فرمايند (اكثر برخاستند) با سي و هفت رأي موافق از شصت و چهار رأي حاضرين تصويب شد.
بنابراين پيشنهادهاي ديگر در اين زمينه مطرح نميشود.
صافي ـ مجلس نميتواند رأي بدهد كه نماينده در مجلس اظهار نظر نكند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد با اظهارنظر فرِ ميكند.
اگر كسي نظري دارد ميتواند بگويد، آقاي مراغهاي بفرمائيد.
مقدم مراغهاي ـ بنام خدا، اولا بنده ميخواستم جسارتاً عرض كنم اظهارنظرات و ترتيب جريان كار مجلس طوري است كه اگر چه حالا مسألة مهمي مطرح نيست، و راجع به آئين نامه است.
چون اگر اشخاص همينطور بدون نوبت و متفقاً صحبت كنند، ممكن است نظرات و تصميمات نامعلوم بماند.
اما در مورد مطلبي كه الان مطرح شد و چيزي كه تصويب ميشود بايد روشن و صريح باشد.
الان مقداري مذاكره شد و رأي گرفته شد، و ما نفهميدم براي چه رأي گرفته شد.
اگر يك متني با عبارات مشخص و معيني تنظيم و توزيع شده بود و ما به آن رأي ميداديم بهتر بود، آن چيز مدون ومشخصي نبود.
يك نفر از نمايندگان ـ چيزي نبود كه نفهميم، ما فهميديم و رأي داديم.
رباني املشي ـ ايشان دير به جلسه تشريف آوردند.
مقدم مراغهاي ـ يك كميسيون هماهنگي داريم كه اسمش روي آن است و بايد كار كميسيونها را هماهنگ كند.
آقاي بهشتي از يكطرف ميفرمايند يك موافق و يك مخالف صحبت ميكنند بعد رأي ميگيريم ولي در عمل اينكار را نكردند و به پيشنهاد دهندگان بعدي مجال اظهار نظر داده نشد، و حال اينكه دربارة پيشنهاد منفرد مدتي صحبت كردند.
اگر رعايت اصول را ميخواهيد بكنيد، بايد اجازه بدهيد همانطور كه خودتان پيشنهاد فرموديد همه دربارة پيشنهاد خودشان صحبت كنند تا مجلس روشن شود، و بعد رأيگيري كنند.
به اين ترتيب كه عرض كردم اگر اين كميسيون هماهنگي نظرات كميسيونها را هر شب جمعآوري كند، اگر همه يك جور بود كه اشكالي نيست ولي آنچه مسلم است محصول هفت كميسيون غير ممكن است كه از نظر عبارتي يكي باشد.
اما از نظر عبارات اگر اختلافي باشد اين را كميسيون هماهنگي درست ميكند ولي اگر در محتوا اختلافي بود و بيشتر ازدو سه تا بود، بايد مجدداً به كميسيونها ارجاع بشود، شايد آنها خودشان در نظرات خودشان تعديل كنند و بالمآل برسد به دو يا سه نظر و حتما هم با اين وحدتي كه الان هست همينطور ميشود و آنوقت دربارة دو سه نظر ميشود در مجلس تصميم گرفت و اخذ رأي براي چند موضوع در يك نوبت بر خلاف سنت پارلماني است، زيرا براي رأي دهنده بايد روشن باشد كه كدام رأي از كدام رأي بيشتر است و بنظر من اين كار صحيح بنظر نميرسد.
كرمي ـ آنها كه رأي دهنده هستند، خودشان ميفهمند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي مراغهاي خواهش ميكنم با توجه به آنچه كه در مجلس ميگذرد صحبت بفرمائيد.
براي رفع سوء تفاهم، عرض ميكنم كه متن پيشنهادي كه به رأي گذاشته شد، نه تنها خوانده شد بلكه دوستان متن آنرا هم نوشتهاند و در مقابلشان دارند و ميخوانند و بعد به آن رأي ميدهند.
چون اين جور چيزها بقول آقاي كرمي بجريان مجلس توهين ميكند.
من بعنوان مسئول جلسه در مقابل اظهارات آقاي مراغهاي اعلام ميكنم كه پيشنهاد نه تنها خوانده شده بلكه همه آنرا نوشته بودند.
ضمناً ايشان گفتند كه همه در هم و با هم مطالبي را عنوان ميكنند، ولي امروز مخصوصاً حتي براي يك بار هم دو نفر با هم صحبت نكردند، اسمها را هم من اعلام كردهام و طبق روال مسئول جلسه ميتواند اجازه دهد كه نمايندگان از سر جايشان صحبت كنند.
مادة بيست و دوم آئين نامه قرائت ميشود: مادة 22 ـ پس از پايان كار جلسات عمومي، جلساتي به مدت سه روز براي شور و تصويب نهائي تشكيل ميگردد، تا اگر در طول بررسي اين اصول نظرهاي تازهاي براي نمايندگان حاصل شده باشد و اصولي را لازم الاصلاح بدانند، اصلاح و بلافاصله به رأي گذاشته ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ در مورد اين ماده نظري نيست؟ آقاي هاشمي نژاد بفرمائيد.
هاشمي نژاد ـ اگر به اين تريب پيش برويم سه روز ديگر هم كار تمام نميشود.
بني صدر ـ يك مرتبه به مادة بيست و دوم رأي دادهايم و تصويب شده است.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنابراين مادة بيست و سه قرائت ميشود: مادة 23 ـ مدت جلسات سي و يك روز است ودر صورت ضرورت با تصويب مجلس حداكثر به مدت ده روز قابل تمديد است.
نايب رئيس (بهشتي) ـ در اين ماده نظري نيست؟ آقاي مكارم بفرمائيد.
مكارم شيرازي ـ اگر مدت را اضافهتر و نامحدود بگذاريم كار جلسات عقب ميافتد، و با نظراتي كه در اين زمينه هست، وفق نميدهد پس بايد محدودش كنيم.
نايب رئيس (بهشتي) ـ موافقيد حداكثر پانزده روز بگذاريم؟ (نمايندگان ـ بلي.)
نايب رئيس (بهشتي) ـ پس ماده به اين صورت اصلاح ميشود.
«مدت جلسات مجلس از شروع سي ويكروز است و در صورت ضرورت با تصويب مجلس حداكثر به مدت پانزده روز قابل تمديد است».
حيدري ـ اگردر اين مدت كار تمام نشد، مجلس منحل ميشود؟ حائري ـ براي سي روز، پانزده روز هم تمديد ميگذاريد؟ حيدري ـ بگذاريد به حد ضرورت.
نايب رئيس (بهشتي) ـ متشكرم، مادة بيست و سه را به صورت اصلاح شده به رأي ميگذاريم، لطفا موافقين قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مواد بيست و چهار و بيست و شش كه به هم مربوط است قرائت ميشود: مادة 24 ـ پس از تعيين هيأت رئيسه، مجلس و شوراي دبيران بااعلام رئيس مجلس تشكيل جلسه رسمي خواهد داد، و پس از معرفي اعضاء و هيأت رئيسه كميسيونها، وظايف هر كميسيون توسط رئيس مجلس به رئيس كميسيون مربوط ابلاغ ميگردد، و تاريخ تشكيل و ساعات شروع و ختم جلسات تعيين و به اطلاع نمايندگان حاضر در مجلس ميرسد.
مادة 25 ـ هر يك از نمايندگان كه مطلب مهمي داشته باشد در ارتباط با دستور روز مجلس ميتواند با ثبت نام در فاصله قبل از شروع و ورود مجلس در دستور و يا با اجازة رئيس و رعايت نوبت به عنوان نطق قبل از دستور اظهار نمايد.
تبصره ـ نطق نمايندگان قبلا تنظيم و يك نسخه آن هنگام ثبت نام تقديم هيأت رئيسه مجلس ميشود.
مادة 26 ـ نمايندگاني كه براي نطق قبل از دستور اجازه گرفتهاندبا اعلام رئيس مجلس به نوبت پشت تريبون خطابه قرار خواهند گرفت، و حداكثر پانزده دقيقه مطالب خود را اظهار مينمايند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ در اين سه ماده نظري نيست؟ آقاي كياوش بفرمائيد.
كياوش ـ اگر امكان هست جلو صندلي نمايندگان ميكروفن بگذاريد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ متشكرم، در متن پيشنهادي قبلي پيشبيني شده بود كه حداكثر وقت براي نطق قبل از دستور نيم ساعت است ودر اين نيم ساعت بين دو تا پنج نفر ميتوانند صحبت كنند، و حتماً بايد زمان نطق روشن باشد به اين مواد رأي ميگيريم.
موافقين اعلام موافقت بفرمايند (اكثر دست بلند كردند) با حذف تبصره مادة بيست و پنج، هر سه ماده تصويب شد.
مادة بيست و هفت مطرح است قرائت ميشود: مادهئ 27 ـ نمايندگان از جايگاه كرسي خود حق ايراد سخنراني ندارند مگر با اجازة رئيس مجلس.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به مادة بيست و هفت نظري نيست؟ (اظهاري نشد) به اين ماده رأي ميگيريم، موافقين اعلام موافقت بفرمايند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
مادة بيست و هشت قرائت ميشود: مادة 28 ـ در هر جلسه رسمي حداكثر پنج نماينده ميتوانند نطق قبل از دستور را ايراد نمايند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنده فكر ميكنم مادة بيست و هشت راجع به تجديد وقت است، بهتر است تجديد عددي را برداريم در جلسه رسمي حداكثر نيم ساعت وقت براي نطق قبل از دستور در نظر گرفته شود كه اين نيم ساعت طبق آئيننامه قبل بود.
پس به اين پيشنهاد كه در هر جسه رسمي حداكثر نيم ساعت براي نطق قبل از دستور در نظر گرفته ميشود، رأي ميگيريم، آقاياني كه موافقند خواهش ميكنم اعلام موافقت بفرمايند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
مادة بيست و نه قرائت ميشود: مادة 29 ـ ثبت نام نمايندگان براي نطق قبل يا بعد از دستور بايد در جدول مخصوص نطق كه روي تابلو خارج از جلسه، مجاور كارت دستور روز جلسة رسمي نصب ميشود، صورت ميگيرد.
نمايندگان شخصاً نام خود را در جدول ثبت مينمايند.
اجازة نطق توسط رئيس مجلس مطابق رديف ثبت نام در جدول و از روي نوبت خواهد بود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ وقتي نوبت سخن داده ميشود، براي مطلب جديد است، ضمنا اگر پيشنهادي داريد، كتبي بنويسيد بني صدر ـ ثبت نام را براي اين گفتهاند كه خاصه خرجي نشود، چون تماس با رئيس هميشه براي همه ميسر نيست.
نايب رئيس (بهشتي) ـ قبلا اين رسم بود كه نمايندگان مجلس براي گرفت نوبت شب را در مجلس ميخوابيدند اگر روي آن بحثي هست، بفرمائيد.
نوربخش ـ بعضيها ممكن است خيلي علاقه داشته باشد و بخواهند بيست روز صحبت نمايند.
كرمي ـ پيشنهاد ميكنم نمايندگان شخصاً نام خود را ثبت كنند يا به رياست مجلس تقديم كنند.
نور بخش ـ عدهاي در مجلس ميخوابند و براي بقيه ساعت پنج صبح مشكل است.
موسوي جزايري ـ چون ممكن است تعداد ثبت نامها زياد بشود، با قيد قرعه تعيين شود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ صحيح نيست.
هاشمي نژاد ـ قبل از اينكه مجلس به چندگروه تقسيم شود از آقايان خواهش ميكنم فقط يك نوبت اگر در قانون اساس مطلبي دارند بيايند و صحبت بفرمايند.
قرشي ـ بهتر است مساله ثبت نام در تابلو نباشد، به كسي كه حرف زده يك در ميدان اقلا نوبت بدهيد.
مكارم شيرازي ـ بايد تاريخ تعيين شود كه چه موقع و از كجا اسمشان را بنويسند.
طاهري اصفهاني ـ يك اولويتي براي كساني كه صحبت نكردهاند، در نظر گرفته شود.
نور بخش ـ اگر يك نفر از يك ربع ساعت كمتر صحبت كرد، بايد حق داشته باشد كه بقيه وقتش را به نفر بعدي بدهد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ در جملات اول مادة بيست و نهم يك كلمه اضافه بفرمائيد به اينصورت در جدول مخصوص نطق «كه ساعت شش هر روز صبح» روي تابلو نصب ميشود...
ضمنا نسبت به اين پيشنهاد «با رعايت اينكه به كساني كه قبلا نطق قبل از دستور يا بعد از دستور نداشتهاند، اولويت داده شود» رأي ميگيريم، خواهش ميكنم موافقين دست بلند كنند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
پيشنهادي از خانم گرجي رسيده كه در اين پيشنهاد مرقوم داشتهاند: «ثبت نام مجدد لازم نيست»، موافقين به اين پيشنهاد كه ثبت نام مجدد لازم نيست دست بلند كنند «اكثر دست بلند كردند» تصويب شد.
پيشنهادي از آقاي كرمي رسيده به اين عنوان كه «بجاي ساعت شش صبح، ساعت هشت نوشته شود» موافقين با اين پيشنهاد دست بلند كنند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
پيشنهادي از آقاي منتظري رسيده كه مرقوم داشتهاند: به تابلو احتياج نيست.
از طريق هيأت رئيسه وقت گرفته شود.
طاهري اصفهاني ـ منهم تقريبا پيشنهادم همين است كه تابلو نباشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ به اين پيشنهاد رأي ميگيريم، موافقين دست بلند كنند (عدة كمي دست بلند كردند) تصويب نشد.
پيشنهاد آقاي دكتر ضيائي اين است كه اگر مطلبي فوريت دارد اولويت داشته باشد.
البته همه به تشخيص خودشان مطلبشان فوري است و اولويت دارد.
آقاي قرشي فرمايشي داريد بفرمائيد.
قرشي ـ بنده عقيده دارم كه اجازه نطق و ثبت در تابلو به دستور رئيس و آنهم به ترتيب پيشنهادهائي كه بدست رئيس ميرسد، باشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ موافقين با اين پيشنهاد دست بلند كنند (عدة كمي دست بلند كردند) پيشنهادشان رد شد.
آقاي مكارم شيرازي بفرمائيد.
مكارم شيرازي ـ بايد عرض كنم كه اگر در اين مدت يكماه بخواهيم در مورد اين جزئيات و اينكه قانون را با چه مركبي بنويسيم، و چطور بنويسيم و امثال اينها، وقت صرف بكنيم مخصوصا با اين حوصلهاي كه آقاي رئيس دارند، من فكر ميكنم كاري پيش نخواهد رفت.
نايب رئيس (بهشتي) ـ يكي از حوصلهها من اينست كه حرفهاي جنابعالي را مكرر گوش ميكنم، مادة بيست و نه با اصلاحات قرائت ميشود: مادة 29 ـ ثبت نام نمايندگان براي نطق قبل يا بعد از دستور بايد در جدول مخصوص نطق كه ساعت هشت هر روز صبح روي تابلو خارج از جلسه مجاور كارت دستور روز جلسه رسمي نصب ميشود صورت گيرد و نمايندگان شخصا نام خود را در جدول ثبت نمايند.
اجازة نطق توسط رئيس مجلس مطابق رديف ثبت نام در جدول و از روي نوبت خواهد بود با رعايت اينكه كسانيكه قبلا نطق قبل از دستور يا بعد از دستور نداشتهاند، اولويت داده ميشود.
نسبت به مادة بيست و نه كلابا اصلاحات رأي گرفته ميشود موافقين دست بلند كنند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
ضمناً اجازة نطق و ثبت در تابلو بدستور رئيس نيز اضافه ميشود.
مادة سي قرائت ميشود: مادة 30 ـ نمايندگان نبايد از موضوع مباحثه و نطق دستور روز مجلس خارج شوند، در غير اين صورت رئيس مجلس به او تذكر ميدهد، و اگر نمايندة مذكور مجدداً از موضوع مباحثه خارج شود، توسط رئيس مجلس به او اخطار داده ميشود، و چنانچه نمايندة مذكور به اخطار رئيس توجه ننمود، رئيس مجلس ناطق را از ادامة نطق منع و در اين صورت نماينده بايد تريبون خطابه را ترك نمايد.
هاشمي نژاد ـ معمولا نطقهاي قبل از دستور نبايد از محور اصلي خود خارج شود و مربوط به موضوع قانون اساسي باشد.
منتظري ـ تذكر من اينست كه بايد نوشته شود «ونطق قبل از دستور مجلس بايد مربوط به قانون اساسي باشد.
» نايب رئيس (بهشتي) ـ از آقاي منتظري هم خواهش ميكنم كه پيشنهادشان را كتباً مرقوم بفرمايد تا مطرح شود.
هاشمي نژاد ـ با توجه به تجربههائي كه داريم، معمولا نطقهاي قبل از دستور ما با موضوع جلسه مربوط نميشود.
مقيد بفرمائيد نطق قبل از دستور راجع به قانون اساسي باشد.
دكتر شيباني ـ لازم نيست كه نطق قبل از دستور مربطو به دستور جلسه باشد شايد نماينده مطلبي بنظرش برسد كه گر چه با دستور جلسه مرتبط نيست ولي لازم ميداند كه بگويد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پيشنهاد كتبي آقاي منتظري مطرح است كه قرائت ميشود: نطق قبل از دستور بايد مربوط به قانون اساسي باشد ولي لازم نيست مربوط به موضوع روز باشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ كسانيكه با پيشنهاد آقاي منتظري موافقند دست بلند كنند (اكثر دست بلند كردند) تصويب شد.
بدين ترتيب با تصويب اين پيشنهاد، پيشنهادهاي ديگر قابل طرح نيست،اكنون به مادة سي با توجه به اصلاح وارده رأي ميگيريم، از نمايندگان خواهش ميكنم آنهائي كه موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي و يك خوانده ميشود: مادة 31 ـ در صورتيكه ضمن مذاكرات مجلس، نسبت سوئي به يكي از نمايندگان مجلس داده شود، يا عقيده و اظهارات او را خلاف واقع جلوه دهند، چنانچه نماينده مذكور براي رد اتهام يا رفع اشتباه و سوء تفاهم از رئيس مجلس اجازة نطق بخواهد، بدون رعايت نوبت به نمايندة مذكور براي پنج دقيقه دقيقه اجازة نطق داده ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت اين ماده نظري هست؟ (اظهاري نشد) نمايندگاني كه بااين ماده موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي و دو خوانده ميشود: مادة 32 ـ انتظامات جلسات كميسيونها مانند جلسات رسمي و علني مجلس و به دستور رئيس كميسيون اعمال خواهد شد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به اين ماده نظري نيست؟ (اظهاري نشد) به مادة سي ودوم رأي ميگيريم موافقين قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي و سه خوانده ميشود: مادة 33 ـ در اولين جلسه كه پس از تعيين هيأت رئيسه مجلس تشكل خواهد شد و با حضور هيأت وزيران خواهد بود، پيش نويس قانون اساسي براي طرح و بررسي توسط نخست وزير و در غياب او توسط وزير مشاور در طرحهاي انقلاب، با ذكر مقدمهاي در ارتباط با نحوة تنظيم اصول قانون اساسي، از پشت تريبون خطابه تقديم رئيس مجلس ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به اين ماده نظري نيست؟ (اظهاري نشد) بنابراين نسبت به مادة سي و سه رأي ميگيريم موافقين قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي وچهار قرائت ميشود: مادة 34 ـ در صورت لزوم، هيأت وزيران با اجازة قبلي از رئيس مجلس ميتوانند در جلسات رسمي حضور به هم رسانند، و در صورتيكه مجلس لازم بداند، در ارتباط با اصول مطروحه حداكثر ده دقيقه از پشت تريبون خطابه، توضيحات لازم را به استحضار نمايندگان ميرسانند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي دكتر آيت فرمايشي داريد بفرماييد.
دكتر آيت ـ اين اصل تبعيضي نبايد در مورد ديگران باشد.
من با اين ماده موافق نيستم بخصوص كه در مادة سي وشش اين اجازه داده شده كه اگر خود مجلس خواست نخست وزير يا هر فرد ديگري را براي توضيحات لازم به مجلس دعوت ميكند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ توضيح ميدهم كه در مادة سي و چهار، هيأت وزيران ميتوانند با اجازة قبلي از رئيس مجلس در جلسات رسمي شركت كنند.
ولي در مادة سي و ششم آنها را مجلس براي اداي توضيحات به مجلس دعوت ميكند.
دكتر ضيائي ـ مواد سي و چهار و سي و پنج و سي و شش مربوط به هيأت وزراء است هيچ يك از وزراء حق ندارند در امور مجلس دخالت و اظهار نظر بكنند، و مسوليت در مورد كار ما ندارند، بنابراين آنها در مقابل ما رسميت ندارند بلكه در برابر شوراي انقلاب مسئول هستند پس كاري ندارند كه بيايند اينجا توضيح بدهند.
رباني شيرازي ـ با توجه به اينكه آنها قبلا پيش نويس را تهيه كرده بودند، اين ماده نوشته شده، چون در آن صورت ممكن بود ابهامي باشد و آنها بيايند توضيح بدهند، ولي حالا كه پيش نويس به وسيلة خود نمايندگان تهيه شد، ديگر آمدن آنها به مجلس ضرورتي ندارد.
مكارم شيرازي ـ براي بعضي از آقايان سوء تفاهمي شده كه شايد هيأت وزراء بخواهند در امور مجلس دخالت كنند.
در صورتيكه اينطور نيست، اي بسا آنها تجربياتي در اموري داشته باشند و لازم باشد كه در ظرف ده دقيقه تجربيات خودشان را در اختيار ما بگذارند.
طاهري اصفهاني ـ در اينجا قيد شده با اجازة قبلي رئيس مجلس، اگر رئيس مجلس در شرايطي بود كه صلاح ندانست، اجازه نميدهد.
به عقيدة من بودن اين ماده عيبي ندارد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنابراين كساني كه با مادة سي و چهار موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي و پنج خوانده ميشود: مادة 35 ـ وزير مشاور در طرحهاي انقلاب اجازه خواهد داشت در جلسات كميسيونهاي مجلس شركت كند و يا براي اداي توضيحات لازم نمايندهاي را كه مناسب تشخيص ميدهد اعزام دارد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به اين ماده نظري هست؟ آقاي دكتر آيت صحبتي داريد بفرمائيد.
دكتر آيت ـ من اصولا با اين ماده مخالفم، چون اگر مساله تجربه را مطرح كنيم، هر كس به سهم خود ممكن است تجربياتي داشته باشد.
پرورش ـ اصلا به نظر من مواد سي و پنج و سي و شش يكي است.
طاهري اصفهاني ـ اين يك امتيازي است بدون دليل.
يكي از نمايندگان ـ باتوجه به اينكه قبلا در اين زمينه صحبت شده كه اگر مجلس لازم بداند متخصصين را دعوت ميكند و به نظر من وجود اين ماده اشكالي ندارد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنابراين نسبت به مادة سي و پنج رأي ميگيريم موافقين قيام فرمايند (عدة كمي برخاستند) رد شد.
مادة سي و شش قرائت ميشود: مادة 36 ـ رئيس مجلس و رؤساي كميسيونها ميتوانند براي توضيحات لازم، نخست وزير و يا هر يك از وزراء يا معاونين و يا اشخاص ديگري را كه مقتضي بدانند به جلسات دعوت نمايند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ به مادء سي و شش رأي ميگيريم موافقين قيام فرمانيد (اكثر برخاستند) تصويب شد.

5ـ اعلام پانزده دقيقه تنفس و تشكيل مجدد جلسه نايب رئيس (بهشتي) ـ الان ساعت يازده و نيم است و براي يك ربع اعلام تنفس ميشود تا مجدداً جلسه كارش را ادامه دهد.
(جلسه ساعت يازده و نيم به عنوان تنفس تعطيل گرديد و مجدداً ساعت يازده و چهل و پنج دقيقه به رياست آقاي دكتر بهشتي نايب رئيس تشكيل شد.)
نايب رئيس (بهشتي) ـ جلسه رسمي است، مادة سي و هفت قرائت ميشود: مادة 37 ـ اصولي كه از طرح پيش نويس قانون اساسي حذف و يا اضافه ميگردد، با اكثريت دو سوم آراء اعضاي حاضر در جلسة رسمي، به شرط آنكه كمتر از سي و هشت رأي نباشد تصويب ميگردد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنظر من اين ماده زائد است و بايد حذف شود.
كساني كه با حذف اين ماده موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة سي و هشت قرائت ميشود: مادة 3
8ـ هرگاه اصلي از اصول در مجلس تصويب شد مجدداً قابل طرح در مجلس نميباشد مگر بصورتي كه در اين آئين نامه پيشبيني شده باشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ موافقين نسبت به اين ماده با بلند كردن دست موافقتشان را اعلام فرمايند (اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مادة سي و نه قرائت ميشود: مادة 39 ـ هر يك از نمايندگان در صورتيكه تخلف در اجراي نظامنامه داخلي مجلس را مشاهده نمايد، و رئيس مجلس چنانچه لازم بداند به نماينده مزبور اجازه ميدهد ظرف پنج دقيقه نظرات خود را به استحضار مجلس برساند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ مقصود اينست كه اخطار نظامنامنهاي هم بايد كتبي باشد، چون قبلا معمول بود كه شفاهاً ميتوانستند اخطار نظامنامهاي بدهند.
آقاي دكتر آيت فرمايشي داريد؟ دكتر آيت ـ من معتقدم شفاهي هم باشد، براي آنكه تا بيايد بنويسيد ممكن است موضوع منتفي بشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آيا با اين اصلاح كه كلمة شفاهاً هم اضافه شود موافقيد؟ (همه موافق بودند) بنابراين عبارت به اين صورت «...
در همان جلسه كتباً يا شفاهاً اعلام نمايد» اصلاح ميگردد.
موافقين نسبت به اين مادة با اصلاح اخير، قيام فرمايند.
(اكثر برخاستند) تصويب شد مادة چهل قرائت ميشود: مادة 40 ـ هيچيك از نمايندگان مجلس حق مسكوت گذاشتن موضوع مطروحه در جلسه رسمي و يا جلسات كميسيونهاي مجلس را نخواهد داشت.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آيا كسي داوطلب توضيح دادن در اين ماده است؟ آقاي موسوي اردبيلي بفرماييد.
موسوي اردبيلي ـ ممكن است مسألهاي مطرح شود، و يكنفر پيشنهاد مسكوت گذاشتن آنرا بنمايد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ پس اگر اجازه بدهيد كلمة «پيشنهاد» قبل از «مسكوت» اضافه شود.
با اين اصلاح به اين ماده رأي ميگيريم، موافقين موافقتشان را اعلام بفرمايند.
(اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة چهل و يك قرائت ميشود: مادة 41 ـ نتيجة رأي توسط رئيس مجلس به اطلاع نمايندگان حاضر در جلسه خواهد رسيد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ موافقين نسبت به اين ماده بابلند كردن دست موافقشان را اعلام بفرمايند (اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مادة چهل و دو قرائت ميشود: مادة 42 ـ اخذ رأي در مجلس بررسي نهائي قانون اساسي بر چهار قسم است:
1ـ رأي بابلند كردن دست.
2 ـ رأي با قيام و قعود.

3ـ رأي علني با ورقه
4ـ رأي مخفي با ورقه.
نايب رئيس (بهشتي) ـ كسانكه با اين ماده موافقند با بلند كردن دست موافقتشان را اعلام بفرمايند (اكثر نمايندگان دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مادة چهل و سه قرائت ميشود: مادة 43 ـ بطور كلي در تمام جلسات كميسيونهاي مجلس، اخذ رأي با بلند كردن دست صورت ميگيرد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به اين ماده نظري نيست؟ (اظهاري نشد)، موافقين با بلند كردن دست اعلام بفرمايند (اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مواد چهل و چهار و چهل و پنج خوانده ميشود: مادة 44 ـ در جلسات رسمي و عمومي، اخذ رأي با قيام وقعود انجام ميگيرد.
مادة 45 ـ در صورتيكه رأيگيري با قيام وقعود و يا بلند كردن دست مشكوك تلقي شود، رأيگيري با ورقه و بطور مخفي صورت خواهد گرفت.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آقاي طاهري اصفهاني فرمايشي داريد؟ طاهري اصفهاني ـ سئوالم اين است كه آيا رأي ممتنع رأي است يا لا رأي؟ در تصويب قانون اساسي نياز به رأي چهل و نه نفر داريم، ولي موقعي كه ميگوئيم رأي ممتنع يعني چه؟ ممكن است كسي كه قيام نكرده موافق نباشد، ولي نظري نداشته و لا رأي است.
سنجش اكثريت شما نسبت به مخالفين است نه كسي كه لا رأي است.
نايب رئيس (بهشتي) ـ ما سه نوع رأي داريم.
يكي نصف بعلاوة يك كل نمايندگان، يكي هم اينكه اكثريت حاضر موافق باشند، و يكي هم رأي اكثريت كه مشخص است.
و نوع چهارمي هم هست، و آن اينكه اگر مطلبي آراء بيشتري آورد، از هر نوع كه بخواهد باشد، در ميان مخالف و موافق يا ممتنع اين هم قبول ميشود.
طاهري اصفهاني ـ اگر رأي كمتر آورد چه؟ بيست نفر موافق را، با چهل نفر مخالف و ممتنع مقايسه ميكنيد؟ نايب رئيس (بهشتي) ـ براي قانوني شدن يك مطلب نصف بعلاوة يك رأي موافق لازم است، پس وقتي تعداد آراء موافق به حد نصاب نرسيد، تصويب نميشود.
بنابراين ما فقط تعداد آراء موافق را براي تصويب مطالبمان در نظر ميگيريم.
اما موارد مشكوك، عبارت از اين است كه مطلبي در مجلس عنوان ميشود كه رويش حساسيتي وجود دارد كه اگر رأي مخفي نباشد شخص نميتواند نظريهاش را بيان كند.
سبحاني ـ مادة چهل و پنج قاطعيت ندارد در يك تبصره هم بايد اضافه كنيم كه ممتنع اثري در رأيگيري ندارد، يعني اثر عملي ندارد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ با توجه به مجموع سخنان، مادة چهل و پنج را با اصلاحاتي كه شده است تنظيم ميكنيم.
پس به مادة چهل و چهار و چهل و پنج با توجه به اصلاحي اخير و نيز تبصرة آن رأي ميگيريم موافقين با بلند كردن دست موافقتشان را اعلام فرمايند (اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مادة چهل و شش قرائت ميشود: مادة 46 ـ بمحض اعلام اخذ رأي، رئيس عدة حضار را از روي تابلوي مخصوصي كه در مجلس نصب است اعلام و بلافاصله اخذ رأي بعمل ميآيد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به اين ماده نظري نيست؟ موافقين موافقتشان را اعلام بفرمايند.
(اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
مادة چهل و هفت قرائت ميشود: مادة 4
7ـ ترتيب اخذ رأي با ورقه بقرار ذيل است: هر نماينده داراي سه نوع ورقه.
اول ـ ورقة سبز، دوم ـ ورقه زرد، و سوم ـ ورقة سفيد است كه سبز علامت مخالف ـ زرد علامت ممتنع ـ سفيد علامت موافق ميباشد.
هنگام اخذ رأي هر يك از نمايندگان، رأي خود را به منشي تحويل و منشي آراء جمع آوري شده را تسليم نايب رئيس ميكند.
آراء نمايندگان با نظارت رئيس و دبير هيأت رئيسه توسط نايب رئيس شمارش و پس از تعيين عدة موافق و مخالف، توسط منشيان هيأت رئيسه صورت جلسه ميشود.
نايب رئيس (بهشتي) ـ اجازه بدهيد از مادة چهل و هشت تا پنجاه و پنج نيز قرائت شود: مادة 48 ـ انتخاب هيأت رئيسه مجلس و همچنين انتخاب هيأت رئيسه كميسيونهاي مجلس با ورقه و به طور مخفي انجام ميگيرد.
مادة 49 ـ رأيگيري مخفي با ورقه به شرح زير است:
1ـ براي تعيين هيأت رئيسه دائم اجلاسة دورة مجلس بررسي نهائي قانون اساسي، رأيگيري در محل تريبون خطابه صورت ميگيرد.

2ـ اسامي نمايندگان يكايك بترتيب رديف دفتر حضور دبيرخانه مجلس، توسط يكي از منشيان هيأت رئيسه موقت، از روي برگ مخصوصي كه براي همين كار اختصاص داده شده است خوانده ميشود، و پس از آنكه حضور نماينده در مجلس معين شد، مقابل اسم او علامت گذارده ميشود و توسط تندنويسان ثبت ميگردد نمايندهاي كه نام او قرائت شده در محل تريبون خطابه حاضر ميشود و در حاليكه رأي نوشته خود را تا كرده است، درون جعبهاي كه روي تريبون قرار دارد مياندازد.
نمايندگاني كه به محل تريبون نروند و يا بروند ولي ورقة رأي ندهند و يا از جلسه مجلس خارج شوند، حضور آنان براي حصول اكثريت احتساب ولي رأي آنان ممتنع محسوب خواهد شد.

3ـ هنگام شمارش آراء در صورتيكه تعداد رأي داخل جعبه از تعداد اسامي ثبت شده در برگ مخصوص بيشتر باشد به تعداد، آراي آنان باطل ميشود و در صورتجلسه قيد ميگردد.

4ـ سپس آراي مطابقت داده شده يكيك از داخل جعبه خارج و توسط نايب رئيس و با نظارت رئيس و دبير هيأت رئيسه قرائت و توسط منشيان ثبت و در پايان اسامي و تعداد آراء صاحبان رأي در صورتجلسه قيد ميشود.

5ـ انتخابات تعيين هيأت رئيسه دائم مجلس، جمعي و با قيد رئيس، نايب رئيس، دبير، منشي اول و منشي دوم در مقابل اسامي انجام خواهد گرفت.
تبصره ـ در صورتيكه هر يك از اعضاي منتخب كه براي هيأت رئيسه تعيين شدهاند بلافاصله پس از رأيگيري استعفاء دهند و يا به علل ديگر حضور نيابند، به ترتيب نفرات بعدي حائز رأي بيشتر به جاي آنان تعيين و صورتجلسه ميشود.

6ـ حائزين اكثريت توسط رئيس موقت مجلس از پشت تريبون اعلام ميشود.
مادة 50 ـ حفظ انتظام و امنيت بررسي نهائي قانون اساسي به عهدة رئيس و در غياب او به عهده نايب رئيس است.
ماده 5
1ـ مخبرين جرايد و فيلمبرداران و تماشاچيان با داشتن كارت مخصوص كه با امضاء و مهر دبيرخانه ستاد مركزي انتخابات صادر ميشود و همچنين كارمندان دبيرخانه و مأمورين انتظامي در محلهاي مخصوص، حق حضور در مجلس را خواهند داشت و بايد در تمام مدت حضور در مجلس ساكن بوده و از هرگونه تظاهر و هياهو خودداري نمايند و گرنه به دستور رئيس از مجلس اخراج ميشوند.
مادة 52 ـ حمل هر گونه اسلحه براي كسانيكه وارد مجلس ميشوند، به استثناي مأمورين انتظامي اكيداً ممنوع است.
مادة 53 ـ متظاهرين و هياهو كنندگان باعث اغتشاش يا اختلال نظم مجلس شوند و يا نسبت به نمايندگان و هيأت رئيسه و كارمندان دبيرخانه مجلس توهين يا تهديد نمايند، به دستور رئيس مجلس توقيف و در صورتي كه عمل آنها مستوجب تعقيب كيفري باشد، تسليم مراجع صالحه دادگستري خواهند شد.
مادة 55 ـ جلسة اختتاميه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي با حضور دو سوم نمايندگان حاضر در مجلس (چهل و نه نفر) با اعلام رئيس مجلس تشكيل خواهد شد و پس از توزيع متن قانون اساسي و توضيح مطالب لازم توسط رئيس، نمايندگان حاضر در مجلس ذيل ورقه مخصوص تصويب قانون اساسي و صفحه مخصوص يك جلد از قانون اساسي را امضاء مينمايند، و رئيس مجلس پس از تكبير، ختم دورة اجلاسيه مجلس بررسي قانون اساسي را اعلام ميكند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ نسبت به موادي كه خوانده شد رأي ميگيريم.
موافقين با بلند كردن دست موافقتشان را اعلام بفرمايند (اكثر دستشان را بلند كردند) تصويب شد.
من بدين مناسبت از فرصت استفاده ميكنم و به مخبرين محترم تذكر ميدهم، كه در نشر اخبار مربوط به مجلس وظيفه و مسؤوليت خطير مطبوعاتيشان را با دقت بيشتري رعايت بفرمايند، كه در خانم و آقايان نمايندگان مجلس واكنش نامطلوبي نداشته باشد.
امروز عنوان ميشد كه در راديو و تلويزيون و روزنامهها و مجلات آن روية مناسبي را كه بتواند پاسخگوي خواست و نظرات عموم نمايندگان باشد، نميبينند، كه انتقادي است بر شما نمايندگان رسانههاي گروهي كه بايد خودتان عملا اين انتقاد را بر طرف كنيد.
بني صدر ـ مطالب بعضيها را سانسور ميكنند و اصلا نمينويسند، مثل سخنان آقاي مهندس سحابي را ولي مطلب ديگري را كامل و مفصل مينويسند.
يكي از نمايندگان ـ اصلا بعضي اوقات مطالب عوض ميشود.
من در سخنانم گفته بودم كه اقليتهاي مذهبي حق حيات دارند ولي در راديو از قول من نقل كردند كه اقليتهاي مذهبي حق جهاد دارند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ همه اين فرمايشات آقايان تاييدي است بر اين نكته كه مخبرين جرايد و رسانههاي گروهي به وظيفة خود بيشتر آشنا باشند.
ضمنا مادة پنجاه و چهار را كه خوانده نشد، خواهش ميكنم قرائت بفرمائيد.
مادة 54 ـ براي حضور هيأت وزيران و مدعوين ديگر در اجلاس مجلس بررسي نهائي قانون اساسي، يك رديف صندلي مقابل جايگاه هيأت رئيسه اختصاص داده ميشود و هيچيك از نمايندگان حق جلوس در آن صندليها را نخواهند داشت.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بنظر من اين ماده اصلا زائد است.
آيا كسي با اين ماده موافق است؟ (كسي موافق نبود) اين ماده حذف گرديد.
مادة آخر بجاي مادة حذف شده خوانده ميشود: مادة 56 ـ دبيرخانة مجلس موظف است نسبت به چاپ و انتشار جزوه قانون اساسي به تعداد مورد لزوم اقدام و در سراسر كشور آن را توزيع نمايند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ آيا اين مسأله كه دبيرخانه مجلس را موظف كنيم كه قانون اساسي را به اندازة كافي تكثير كند ضرورتي دارد؟ چون ممكن است يك بودجة زيادي براي اينكار لازم باشد، بعلاوه مؤسسات خصوصي هم ميتوانند اين كار را بكنند.
دكتر ضيائي ـ من موافق نيستم كه از بودجة عمومي، قانون اساسي تكثير شود.
شركتهاي انتفاعي خودشان ميتوانند آن را تكثير بكنند و در اختيار عموم بگذارند.
رشيديان ـ من پيشنهاد ميكنم كه قانون اساسي در وسائل ارتباط جمعي به همة مردم تفهيم و تدريس شود.
چون به هر حال بايد مردم در جريان امور مملكتي باشند.
دكتر قائمي ـ اين وظيفه ما نيست كه دبيرخانة مجلس را موظف كنيم قانون اساسي را تكثير بكند.
وزارت كشور خودش در اين مورد ميتواند تصميم بگيرد.
هاشمي نژاد ـ منهم معتقدم كه بايد كاري كرد جلوي سود جوئيها گرفته شود.
فاتحي ـ شايسته است كه قانون اساسي در دسترس فرد فرد ملت قرار گيرد.
طاهري اصفهاني ـ مطلبي را ميخواستم عرض كنم و آن اينست كه شنيدم ده ميليون تومان اعتبار براي هزينة اين مجلس در نظر گرفته شده، اعلام بفرمائيد كه شايد يك هزارم آن هم خرج نشود زيرا اين در حقيقت اتهامي نسبت به همة ما ميباشد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ لازم ميدانم از طريق همه رسانههاي گروهي و جرايد به اطلاع عموم ملت ايران برسانم كه ما ترجيح ميداديم محل گرد همائيمان اينجا نباشد و در محلي ساده و دور از تشريفات معمولي تشكيل گردد و من خودم به دولت پشنهاد كردم كه اين مجلس خبرگان در جائي برگزار شود كه متناسب با خانة ملت باشد، ولي گفتند از نظر تجهيزات و تداركات و بلندگو و انتشار اخبار و ساير وسايل، اگر در جاي ديگر باشد، مستلزم هزينههاي جديدي خواهد بود.
به همين جهت اين مكان انتخاب شده است، و شايد انتخاب آن خودش به مصلحت اقتصادي ملت باشد.
به هر حال اگر ملت ما دليل دولت را بپذيرد، ما هم ميپذيريم و قلبا از اينكه مجلس خبرگان در چنين جائي برگزار ميشود، مخالفيم.
و اما در مورد ده ميليون تومان بودجهاي كه براي مخارج مجلس خبرگان عنوان شده است عرض كنم كه اين صرفاً اعتباري است كه اگر هزينههائي پيش آمد قبلا اعتبار آن پيش بيني شده باشد، بخصوص كه به هر حال برگزاري مجلس، خودش هزينههائي را دارد، و گرنه من مطئمئن هستم كه اين مجلس با هزينة بسيار ناچيزي بپايان خواهد رسيد و نمونهاي از علاقة شديد همة ما به صرفه جويي هر چه بيشتر از بودجة بيت المال خواهد بود.
اين مورد تأييد همة نمايندگان است آيا اينطور نيست؟ (نمايندگان ـ تأييد ميشود) اين تاييد يكپارچه دوستان مويد آنست كه دوستان ميخواهند ملت عزيز ايران بداند كه در برابر فداكاريهاي شما ملت عزيز خدمت بسيار ناچيزي است كه انجام ميگيرد، گر چه مساله قانون اساسي براي ملت سرنوشت ساز است ولي نمايندگان شما در برابر اين خدمت هم مسلما هيچگونه پاداش مالي دريافت نخواهند كرد (صحيح است) بنابراين هزينهها صرفاً هزينههائي است كه در مورد خدمات بايد صرف شود، يا احياناً پذيرائيهاي بسيار سادهايست كه ظهر يا شب هنگام افطار انجام ميگيرد، و يا تهية كاغذ و نوشتافزار و چيزهائي در همين رديف كه حتماً مبلغ آن خيلي كم است.
طاهري اصفهاني ـ در مورد پذيرائي هم فكر ميكنيم همة نمايندگان حاضرند پول چايشان را هم از جيب بدهند كه لطمهاي به بودجة بيت المال نخورد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ البته حاضر هستيم ولي ممكن است آنوقت به ملت بربخورد كه از يك پذيرائي ساده هم امتناع كردهايم.
كياوش ـ دولت در هتلها براي آقايان جا در نظر گرفته ولي ميدانيم كه هيچكدام از نمايندگان استفاده نكردهاند، و ما روي همين فرشها ميخوابيم و كار ميكنيم و البته افتخار هم ميكنيم.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بلي درست است، باز به اطلاع همه ميرسانم كه ما نمايندگان براي اينكه ظهر و شب اينجا باشيم و خدمتي بكنيم همين جا، در همين سرسراها و سالنها مينشينيم و كار ميكنيم.
يكي از نمايندگان ـ من معتقدم دولت بودجه را پس بگيرد، ما ميتوانيم مثل هميشه به مسجد برويم.
طاهري ـ همة نمايندگان ميخواهند اين بودجه به بيت المال برگردد.
ضمنا پيشنهاد ميكنم در صورتيكه فردا رؤيت هلال شد، همه بديدن امام برويم.
حسين هاشمي ـ عنوان اعتبار ولو خرج هم نشود، مفتاح اعتبارات ديگري است براي مجالس ديگر قانون گذاري و سمينارها و كنفرانسها، و اگر قرار است پيشگيري شود، مجلس خبرگان بايد جلوي اينگونه اعتبارات را بگيرد.
رشيديان ـ بعقيدة من اين اعتبار را به برادران روستائي و كشاورزان و گرسنگاني كه در ميان جامعه هستند بدهيد، ما حاضريم توي پاركهاي شهر هم مثل يك مسافر بخوابيم و بيك افطاري و سحري ساده هم اكتفا ميكنيم.
دكتر شيباني ـ من مخالفم، مقررات اداري ايجاب ميكند كه بودجهاي در نظر گرفته شود، و اگر خرج نشد آنوقت مسترد شود.
نميشود بودجهاي در نظر نگيريد زيرا بعد اگر مخارجي پيش آمد آنوقت لنگ ميمانيد.
دكتر بني صدر ـ ما آنچه از جيبمان هم ميدهيم، متعلق به ملت است.
حجتي كرماني ـ در جواب آقاي دكتر شيباني عرض ميكنم كه اعتبار با چه مقياسي؟ با مقياس طاغوتي يا مردمي؟ اين در حقيقت توهيني بما ميباشد.
دكتر آيت ـ اين بودجه مختص نمايندگان نيست، نمايندگان كه همه صرف نظر كردهاند، ولي آيا به هر حال برپائي چنين مجالسي خرج ندارد؟ عرب ـ فرِ ما با نمايندگان سابق اينست كه آنها به روال طاغوتي رفتار ميكردند و ما به روال اسلامي و حاضريم بدون ادعا با كوچكترين هزينه به مردم خدمت كنيم.
حجتي كرماني ـ من پيشنهاد ميكنم كه اين بودجه كلا برگردانده شود زيرا اينجا هيچ هزينهاي نداريم، ما حاضريم براي تكثير جزوهها و صورت جلسات هم از جيبمان پول بدهيم.
نايب رئيس (بهشتي) ـ بودجه كه برگشتي نيست.
ان شاء الله تواضعمان به تظاهر تبديل نشود.
من بار ديگر به اطلاع همة مردم ميرسانم كه نمايندگان از اين بودجه استفادة شخصي نميكنند و هر مقدار هم كه لازم باشد به مصارف ديگر كه قبلا عرض شد، برسد با نهايت صرفهجوئي خواهد بود.
رشيديان ـ آقاي رئيس شمابه آقاي حجتي توهين فرموديد، از ايشان معذرت بخواهيد.
نايب رئيس (بهشتي) ـ در مورد مادة پنجاه و شش ده نكته است
1ـ سند قانون اساسي را يك مقداري در همين جا تكثير كنند.
2 ـ اگر رفراندوم مطرح نبود ما ميتوانستيم تكثير را به روال عادي بگذاريم ولي با فرض اينكه بايد رفراندوم شود، شايد اين تعهد كه ما بايد آن را به حد كافي چاپ كنيم، منطقي به نظر برسد.
منتها قيد كنم كه در حداكثر صرفهجوئي باشد.
اين دو نظريه بود كه از جمعبندي مطالب دوستان، من عرض كردم حالا نسبت به نظريه اول كه دبيرخانه مجلس، قانون اساسي را به تعداد معين ـ مثلا ده هزار نسخه ـ چاپ بكند، موافقين با بلند كردن دست رأي خود را اعلام بفرمايند.
(اكثر دست بلند كردند) اين پيشنهاد قبول شد.
پس در متن مادة پنجاه و شش بجاي عبارت «به تعداد مورد لزوم اقدام و در سراسر كشور توزيع نمايد» عبارت «به تعداد ده هزار نسخه اقدام نمايد» اصلاح ميشود.
نظرية دوم اين بود كه قانون اساسي در حد لزوم براي رفراندوم چاپ شود.
موافقين با اين پيشنهاد دستشان را بلند كنند (كسي دستش را بلند نكرد) رد شد.
بدين ترتيب آئيننامه با توجه به اصلاحاتي كه در آن بعمل آمد، تصويب شد.
ضمنا پيشنهادهائي از طرف آقايان: مقدم مراغهاي، ميرمرادزهي و رباني شيرازي دربارة مصونيت نمايندگان اين مجلس رسيده است كه خوانده ميشود: پيشنهاد.
(در مورد مصونيت پارلماني اعضاء مجلس مادهاي در آئيننامه منظور شود.
بدين ترتيب كه نمايندگان مجلس را نميتوان به مناسبت عقايدي كه در مجلس اظهار ميكنند ـ در مقام ايفاء نمايندگي ـ تعقيب كرد.
حتي تا پايان دوره اين مصونيت را در خارج داشته باشند).
حميد الله مير مراد زهي به منظور رعايت آزادي بيان مادة زيرا در جهت تصويب پيشنهاد مينمايد: (بهيچ عنوان و بهيچ دست آويز كسي بدون اطلاع و تصويب مجلس خبرگان در مدت نمايندگي حق تعرض به اعضاي آنرا ندارد.
نمايندگان مجلس و يا كارشناساني را كه طبق پيشبيني در آئيننامه از آنان براي تبادل نظر دعوت ميشود به سبب اظهارات و نظرات نميتوان تعقيب نمود اگر احياناً يكي از اعضاي مجلس خبرگان علنا مرتكب جنحه و جناياتي شود و در حين ارتكاب جنايت دستگير گردد، تعقيب او بايد به اطلاع مجلس خبرگان برسد.)
رحمت الله مقدم مراغهاي (نمايندگان مجلس خبرگان در بيان اظهارات خود آزادند و كسي از اين جهت نميتواند آنها را مورد مؤاخذ قرار دهد.)
رباني شيرازي نايب رئيس (بهشتي) ـ اين پيشنهاد چون خيلي روشن نيست من آنرا تكميل ميكنم، بدين ترتيب كه نمايندگان مجلس بررسي قانون اساسي بعنوان اظهاراتي كه در زمينة قانون اساسي اينجا ميكنند، بهيچ عنوان نبايد تحت تعقيب قرار بگيرند، اما اگر خلافي خارج از اينجا مرتكب شدند ميتوان آنها را تعقيب كرد.
چون مصونيت دو بخش دارد: يكي مربوط به اتهامات سمت نمايندگي است، و يكي مربوط به سمت شخصي (رباني شيرازي ـ پيشنهاد من اعم است) البته پيشنهاد ديگري هم آقاي مراد زهي دارند در همين زمينه و مشابه پيشنهاد قبلي كه مادهاي بگذرد، كه نمايندگان از هرگونه تعقيب حقوقي و جزائي كه مانع انجام كارهاي نمايندگي آنها باشد، مصون باشند، مگر با سلب مصونيت از طرف مجلس و با رأي مجلس.
پرورش ـ اگر ميخواهيد كه قوانيني تصويب كنيد كه با روح اسلام مطابقت داشته باشد، ديگر اصلا مصونيت و سلب مصونيت معني ندارد.
بني صدر ـ كسي كه ميخواهد بيايد اينجا بايد كاملا در آنچه ميگويد آزاد باشد زيرا كافي است در بيرون اتهامي وارد كنند و نمايندهاي را جلب كنند، آنوقت چه بايد كرد؟ شما بايد آزادي ما را تأمين كنيد تا بتوانيم آزادانه عقايدمان را بگوئيم.
مردم رأي دادهاند و ما آمدهايم اينجا تا در جهت آنها كار كنيم.
خوب، اگر پاپوش درست كردند و نمايندهاي دستگير شد، تا بيايند و به اتهامش رسيدگي كنند، دورة مجلس تمام شده، آنوقت حقوِ مردمي كه به او رأي دادهاند چه ميشود؟ چنانچه قبلا هم رضا خان و شاه سابق همين پاپوشها را درست ميكردند و نماينده يا نمايندگان مورد نظر را دستگير ميكردند و وقتي كار از كار ميگذشت، آن وقت آزادشان ميكردند.
نايب رئيس (بهشتي) ـ مثل اينكه برداشت آقايان غير از آنچيزي است كه در دنيا معمول است.
مصونيت بدين معني نيست كه نماينده تافتة جدا بافته است، بلكه بدين معني است كه چون اين نماينده در معرض اعمال غرضها بيش از ديگران قرار ميگيرد، و چون با هر اعلام جرمي ممكن است دادستان او را توقيف كند، ميخواهند كه اعلام توقيف آسان نباشد، وگرنه اگر دادگاهي حكم صادر كرد، كه البته اجرا ميشود.
اين مسأله ناظر بوضع فعلي است، چون در شرايط فعلي، از طريق همين مقررات جاري، با يك اعلام جرم از طرف دادستان ميشود نمايندهاي را توقيف كرد.
مكارم شيرازي ـ چون شايعه سازان در داخل و خارج اخيراً ميگويند كه آزادي نيست اگر اين اين ماده مطرح نميشد، مسألهاي ديگر بود ولي حالا كه مطرح شده بايد بررسي كنيم، وگرنه ميگويند مجلس به مصونيت رأي نداد.
بنابراين بعقيدة من زود از اين مساله نگذريم.
نايب رئيس (بهشتي) ـ چون ده دقيقه از وقت مجلس گذشته و پيشنهاد آقاي مكارم هم به نظر من پيشنهاد بجائي است، خوب نيست اين ماده را شتابزده بررسي كنيم.
بنابراين بقيه بحث در اين باره را به جلسة بعدازظهر موكول ميكنيم.
آقاي منتظري فرمايشي داريد؟ منتظري ـ چون ما بايد در اينجا حضور پيدا كنيم و كارمان را ادامه بدهيم، سه نفر از دوستان آقايان: دستغيب ـ صدوقي و روحاني، بنمايندگي از طرف مجلس خبرگان در مجلسي كه به مناسبت شهادت برادران پاسدارمان در كردستان و پاوه، امروز عصر در مسجد استاد مطهري منعقد است، شركت ميفرمايند.

6ـ پايان جلسه نايب رئيس (بهشتي) ـ با اجازه دوستان اين جلسه را ختم ميكنيم و جلسة بعدي ما ساعت پنج بعدازظهر امروز خواهد بود.
(جلسه ساعت سيزده و ده دقيقه پايان يافت) نايب رئيس مجلس بررسي نهائي قانون اساسي ـ دكتر سيد محمد حسيني بهشتي