جلسه ساعت ده و سي دقيقه روز پنجم مهرماه 1358 هجري شمسي برابر با پنجم ذيقعده 1399 هجري قمري به رياست آقاي دكتر سيد محمد حسيني بهشتي (نايب رئيس) تشكيل شد.
فهرست مطالب:
1ـ اعلام رسميت جلسه و تصويب اصل 56 (اصل هفتاد و يكم).

2ـ طرح و تصويب اصل 57 (اصل هفتاد و دوم)
3ـ طرح و تصويب اصل 58 (اصل هشتاد و چهارم)
4ـ طرح و تصويب اصل 60 (اصل هفتاد و سوم).

5ـ طرح و تصويب اصل 61 (اصل هفتاد و چهارم).

6ـ طرح و تصويب اصل 59 (اصل هشتاد و پنجم).

7ـ طرح و تصويب اصل 62 (اصل هفتاد و پنجم).

8ـ طرح و تصويب اصل 63 (اصل هفتاد و ششم).

9ـ صورت اسامي غايبين و ديرآمدگان جلسة قبل.

10ـ پايان جلسه.
دبير خانه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي [--------------------------------------------------------------------------------------]
1ـ اعلام رسميت جلسه و طرح و تصويب اصل 56 (اصل هفتاد و يكم) نايب رئيس (بهشتي) - بسم اللّه الرحمن الرحيم.
جلسه رسمي است و كارمان را آغاز ميكنيم دستور جلسه خدمت همه آقايان ارسال شده است.
اصل 56 مطرح است كه ميخوانم: اصل 56 (اصل هفتاد و يكم) - مجلس شوراي ملي در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسي ميتواند قانون وضع كند.
با اكثريت اعضاء حالا اصل 56 مطرح است كه مورد رأي و اظهار نظر قرار بگيرد.
در باره اين اصل نظري نيست؟ (دكتر نوربخش - به عقيده من اگر به جاي «مقرر»، «چهارچوب» بگذاريم بهتر است.)
«چهارچوب» قدري دائرهاش ضيق ميشود.
كلمه «مقرر» انسب است.
(سبحاني - چهارچوب مال نجارها است.)
(خزعلي - آيا از نظر مذهب كامل است؟) اجازه بدهيد ساير آقايان هم بيايند، چون چند نفر نيامدهاند بهتر است كمي تأمل كنيم تا دوستان بيشتري در رأي شركت بكنند.
براي بار ديگر اصل 56 را ميخوانم و اعلام كنيم تا دوستان بيشتري در رأي شركت بكنند.
براي بار ديگر اصل 56 را ميخوانم و اعلام رأي ميكنم.
(به شرح سابق قرائت شد) لطفاً گلدانها را براي رأي ببريد.
(اخذ رأي بعمل آمد و نتيجه بشرح زير اعلام شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه شصت و پنج نفر، تعداد آراء شصت و دو رأي، آراء موجود در گلدان شصت و سه رأي، يك رأي خارج شد بنابراين تعداد آراء شصت و دو رأي، موافق پنجاه و هشت نفر، مخالف هيچ، ممتنع چهار نفر تصويب شد، تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
2ـ طرح و تصويب اصل 57 (اصل هفتاد و دوم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل پنجاه و هفت قرائت ميشود.
اصل 57 - مجلس شوراي ملي نميتواند قوانيني وضع كند كه با اصول و احكام مذهب رسمي كشور و قانون اساسي مغايرت داشته باشد.
تشخيص اين امر از نظر اسلام با اكثريت فقها و شوراي نگهبان و از نظر قانون اساسي با اكثريت همه اعضاي آن است.
دكتر شيباني - بايد «فقهاي» باشد يك «ي» لازم دارد.
نايب رئيس (بهشتي) - نسب به اين اصل سؤالي هست؟ خزعلي - از نظر مذهب هم بنويسيد.
فوزي - اينكه نوشته شد «با اصول و احكام و قوانين اساسي» اين «و» عاطفه است و به جاي آن «يا» بايد باشد.
نايب رئيس (بهشتي) - بلي تذكر خوبي است و ضروري هم نميزند.
(فوزي - مراد نصف به علاوه يك نمايندگان است.)
طبق آنچه كه در اصل ميآيد يعني بر طبق آنچه كه آنجا ميآيد اگر ديديم كه نصف بعلاوه يك كافي است تصويب ميكنيم.
ديگر سؤالي نيست؟ (بعضي از نمايندگان - روشن شد.)
آقاي فاتحي، آقاي كريمي، آقاي حجتي، آقاي جوادي سؤالي داريد؟ (نمايندگان - روشن شد) آقاي موسوي جزايري سؤالي داريد؟ موسوي جزايري - همانطوريكه آقاي خزعلي گفتند كه «اسلام» را هم قيد بفرمائيد.
(بني صدر - فقها هستند.)
رئيس (منتظري) - به عقيده بنده لفظ «انطباِ» لازم دارد چون آنجا مذهب نوشتيم و اينجا هم بايد مذهب باشد.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي حاجي طرخاني سؤالي داريد بفرمائيد.
حاجي طرخاني - اشكال بنده ناشي از تغيير كلمه «از نظر اسلام» و «از نظر قانون اساسي» است چون بهتر آن بوده كه چنين نوشته شود: «از جهت اسلام» و از «جهت قانون اساسي» و به مفاد اصل هيچ اشكالي ندارم.
نايب رئيس (بهشتي) - خير، قانون اساسي كه در اينجا آمده با آنچه كه متن احكام اسلامي است نسبت كلي و مصداِ كامل دارد به اين معني كه آنچه ما در ساير اصول قانون اساسي آوردهايم اظهار نظر كردهايم كه با اصول كلي اسلام مطابقت دارد، در اين مورد متخصصان ديگر هم ميتوانند اظهار نظر كنند كه آيا واقعاً با آن جنبههاي كلي كه اسلام ميگويد تطبيق ميكند يا خير، اما آنچه كه مربوط به متن احكام باشد، مثلا در مسائل مربوط به كشور ميگوئيم رأي اكثريت نمايندگان ملاك تصميمگيري دولت باشد و اين يك اصل كلي است كه ما از اسلام فهميدهايم و يا قانون اسلام هم مغايرت ندارد و اما تشخيص اينكه اين اكثريت آيا نصف بعلاوه يك يا دو سوم اكثريت مناسب است، اين مربوط به آشنائي با خصوصيات مورد نظر است كه تصميم دوبارة اين قسمت را بعهده اكثريت كل شوراي نگهبان ميگذاريم ولي تصميم دربارة آن چيزهائي كه مربوط به متن احكام است بعهده فقهاي شوراي نگهبان گذاشته ميشود.
(منتظري - اگر كلمه «انطباِ» را بياوريم بنظرم اصلح باشد.)
آنوقت بايد اين كلمه را تكرار كنيم.
بنابراين همين رابه راي ميگذاريم لطفاً گلدانها را براي اخذ رأي ببريد.
(مكارم شيرازي - در آن اصل «و» را اصلاح فرموديد و كلمه «فقها» بايد «فقهاي» باشد.)
بلي «و» تبديل به «ي» شد و آن را هم «فقهاي» كرديم يعني اصلا غلط چاپي بوده است، «فقهاي» بوده است و «و» خواندهاند.
بنابراين اصل 57 را با اصلاحاتي كه شد يكبار ديگر ميخوانم و رأي ميگيريم: اصل 57 (اصل هفتاد و دوم) - مجلس شوراي ملي نميتواند قوانيني وضع كند كه با اصول مذهب رسمي كشور يا قانون اساسي مغايرت داشته باشد.
تشخيص اين امر از نظر اسلام با اكثريت فقهاي شوراي نگهبان و از نظر قانون اساسي با اكثريت همه اعضاي آن است.
(اخذ رأي بعمل آمد و نتيجه بشرح زير اعلام شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه هنگام اخذ رأي شصت و پنج نفر، شماره آراء شصت و پنج رأي، موافق پنجاه و هشت نفر، مخالف يك نفر، ممتنع شش نفر، بنابراين تصويب شد تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
3ـ طرح و تصويب اصل 58 (اصل هشتاد و چهارم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل 58 مطرح است كه ميخوانم: اصل 58 - هر نماينده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در تمام مسائل داخلي و خارجي كشور اظهار نظر نمايد.
نايب رئيس (بهشتي) - براي اينكه اين مطلب براي كساني كه در جلسات بحث نبودند روشن بشود تذكر داده ميشود كه روح اين اصل براي كساني كه در خارج جلسه هم هستند يادآوري باشد، و نيز از آنجا كه بر مبناي اسلام هر فرد مسلمان نسبت به مسائل مربوط به همة امت مسئوليت دارد، نمايندة يك محل از طرف آنها نسبت به همه مسئوليتها نمايندگي دارد و حاصل مسئوليت يك نمايندة يك محل از طرف آنها نسبت به همه مسئوليتها نمايندگي دارد و حامل مسئوليت يك يك موكلين خود هست.
اين اصل بر اين اساس تنظيم شده كه نمايندة مناطق، فقط خودشان را مسئول منطقه خودشان ندانند بنابراين هر نماينده در مجلس نسبت به همگان مسئوليت عام دارد كه اين مسئوليت را از موكلين خود برعهده گرفته است.
«نماينده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در تمام مسائل داخلي و خارجي كشور اظهار نظر نمايد.
» پيشنهاده شده است كه «تمام» اولي بشود «همه».
آقاي مقدم مراغه بفرمائيد.
مقدم مراغهاي - نمايندگان مجلس شوراي ملي يا همه نمايندگان؟ نايب رئيس (بهشتي) - اين معلوم است كه وقتي گفتيم نماينده، شامل همه ميشود، و چون كلمه «تمام» دو مرتبه تكرار شده است «تمام» دوم را ميگذاريم «همه».
كياوش - ذكر شده نمايندة مجلس شوراي ملي.
نايب رئيس (بهشتي) - معلوم است كه نمايندة مجلس شوراي ملي است.
آقاي فاتحي نظري داريد؟ فاتحي - بطوريكه از اصل مستفاد ميشود به تمام نمايندگان داخلي و خارجي اجازه داده است كه در همة امور اظهار نظر كنند، اين از نظر اسلام صحيح نيست زيرا كسي كه در اموري تخصصي ندارد و وارد نيست نبايد اظهار نظر بكند مگر در اموري كه واقعاً تخصصي داشته باشد مجاز است.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي فاتحي پيدا است كه اين تأمين جهت آن عمومات هم از خود آن موضوع معلوم ميشود مثلا كسي كه نماينده يك منطقهاي است به او نميگويد شما فقط درباره آن منطقه حرف بزنيد.
فاتحي - پس بطور كلي روشن نيست.
نايب رئيس (بهشتي) - بنده ميگويم اصلا اينجا تخصص مطرح نيست جهت عموم از خود عبارت فهميده ميشود، آقاي كريمي.
كريمي - منظور از اين اصل اين است كه هر نمايندهاي در مجلس شوراي ملي حق دارد در تمام مسائل داخلي و خارجي اظهار نظر نمايد، اين اطلاقش آنجا ميآيد كه يك نمايندهاي، دربارة فرمانداري يا استانداري يا بخشداري حق اظهار نظر ندارد و نميتواند دخالت بكند.
نايب رئيس (بهشتي) - خيرآقا ميتواند اظهار نظر بكند ولي حق دخالت ندارد، ملاحظه بفرمائيد آنجا دخالت نميكند در جاي خودش دخالت ميكند.
مردم بر جريان امور دولت ناظر هستند اين نماينده در مواردي كه خود مردم اين كار را انجام ندهند يا صحيح نباشد مستقيماً انجام بدهند بجاي آنها انجام ميدهد.
كريمي - نماينده حق بازرسي ندارد و فقط حق اظهار نظر دارد و چون وكيل است ميتواند اظهار نظر بكند.
(مكارم شيرازي - آن در مجلس است كه حق دارد.)
نايب رئيس (بهشتي) - خيرآقا فقط در مجلس نيست در بيرون هم ميتواند نظر خودش را اظهار بكند ما ميخواهم بگوئيم مجلس شوراي ملي يكي از مظاهر ملت بر جريان امور است.
(مكارم شيرازي - مگر ساير مردم نميتوانند اظهار نظر بكنند؟) نبوي - حق اظهار نظر، حق مداخله در امر هم هست آيا همه افراد ميتوانند در تمام امور مثلا در موارد نظامي و امور سري هم مداخله بكنند؟ نايب رئيس (بهشتي) - اصولا حق اظهار نظر مستلزم حق مداخله نيست در مورد آن چيزهائي كه جزو اسرار نظامي است نميتواند مداخله كند ولي ميتواند اظهار نظر بكند كه مثلا بگويد از نظر من امور اين پادگان خوب اداره نميشود، آقاي عرب بفرمائيد.
عرب - بنده ميخواستم عرض كنم همانطوريكه هر نمايندهاي در برابر تمام ملت مسئول است تمام ملت هم از نظر حمايت از نماينده در برابر هر نمايندهاي مسئول هستند.
پس تنها مردم يك منطقه مستلزم اين نيستند كه تمام مشكلات خودشان را به نمايندةشان بگويند، تنها ميتوانند به آن نمايندگان بگويند كه از نظر تخصص اولويت دارد.
نايب رئيس (بهشتي) - آنجا فهميده ميشود، بنظر نميرسد كه اشكالي داشته باشد.
آقاي بشارت بفرمائيد.
بشارت - تذكر بنده در مورد بعضي از برادران است كه گاهي مطالبي را ميفرمايند كه اسلام چنين نميگويد.
خلاصه با جوي كه در بيرون وجود دارد و حاكي است كه تمام مطالب مجلس را ميشنوند و ميبينند، دقت بفرمائيد كه گفتار بندهاي كه كاملا از اسلام اطلاع ندارم كه اسلام اينطور ميگويد يا نميگويد و همه ميتوانند اظهارنظر بكنند خواهش ميكنم اين مورد را تذكر بدهيد كه بعضي از برادران بنام اسلام چيزي نگويند بلكه بگويند نظر خود بنده اين است كه افراد نبايد نظارت بكنند و چون اين موضوع از نظر اسلام درست نيست باعث از بين رفتن آبروي همه ما است، مخصوصاً كه روزي ايشان فرمودند كه در اسلام اجازه حزب نميدهند ما چقدر در بيرون از مجلس بايد پدرمان دربيايد و آقايان دانشمندان كوشش بكنند تا اين را از دامنمان پاك كنند كه اين را اسلام نگفته و بندة كم سواد گفتهام.
فاتحي - من بارها عرض كردهام كه اين نظر شخصي من است و هميشه گفتهام اين حزب، حزب خدا است و در مقابلش حزب شيطان است.
نايب رئيس (بهشتي) - در برابر اين سئوالات بنده پاسخ ميدهم نمايندگان محترم توجه دارند كه ما در مسيري هستيم كه ميخواهيم به خواست خداوند در ميان مردم و همة افراد و گروهها و سازمانهائي كه مردم مسئوليتي بر دوش آنها نهادهاند پردهها بالا زده شود و ما و مردم مثل هميشه همان طور در زندگي عاديمان هم اينطور هستيم در رابطه نزديك و مستقيم قرار داشته باشيم.
خودتان توجه داريد مطالبي كه اينجا گفته ميشود منعكس كنندة اين است كه منتخبين مردم با طرز فكرهاي مختلف و يا برداشتهاي مختلف دورهم مينشينند و هر كسي نظرش را ميگويد.
آقاي بشارت، اگر بنام اسلام و بنام آزادي و بنام حقوِ و اقتصاد مطلبي گفته ميشود معلوم است كه اين نظر شخصي آن شخص در اقتصاد است والا يك اقتصادان ديگر هم ممكن است بيايد و بگويد از نظر اقتصادي مطلب جور ديگر است و حرف مقابلش را بزند.
بگذاريد مردم و خود ما كم كم عادت كنيم كه فضا را براي اظهارنظر مطالبمان باز بگذاريم و چون بعضي سوء تفاهمها ممكن است پيش بيايد كه بنده گمان ميكنم با باز نگهداشتن فضا در آينده بهتر قابل حل باشد.
البته درست است در اين حالت خاصي كه هستيم سوء تفاهم و سوء تعبير زود پيش ميآيد، و خيلي زود برخورد و رنجش پيدا ميشود، بلي اين برخوردها لوازم اين مرحله است كه اميدوارم اين مرحله را با سلامت و خوبي بگذرانيم و در پايان (ان شاءاللّه) بتوانيم يك قانون اساسي اصيل اسلامي و جامع و مترقي و پيشرفته تحويل جامعه و ملت بدهيم، آنوقت همه اين حرفها از بين ميرود.
آقاي هاشمي نژاد سؤالي داريد بفرمائيد.
هاشمي نژاد - افرادي كه در مملكت هستند وقتي به عنوان نماينده انتخاب ميشوند، معنايش اين است كه علاوه بر وظيفهاي كه فردفرد افراد دارند يك مسئوليت ديگري را اين شخص پذيرفته است ولو از يك منطقة خاصي انتخاب شده باشد اما چون شغل او در رابطه با كار كلي كشور ارتباط دارد بنابراين بطوريكه يكي از برادارن هم گفتند نيازي نيست كه اظهار نظرش حتماً در مجلس چنين بوده باشد زيرا از مجلس كه بيرون آمد مثل افراد ديگر يك فرد عادي است و همان مسئوليت عمومي را دارد ولي اين اظهارنظر را هم بايد بكند چون يك مسئوليت خاصي به او دادهايم و او هم پذيرفته است بنابراين معني ندارد كه اين حق را از او سلب بكنيم.
نايب رئيس (بهشتي) - ما هم اين حق را سلب نميكنيم.
آقاي مكارم بفرمائيد.
مكارم شيرازي - عرض بنده اين است كه ما اينها را سه مرتبه بررسي كردهايم حالا اگر ديديم اشتباهاتي وجود دارد بايد يادآوري بكنيم همانطور كه گفتيم در اين اصل عبارت نارسا است زيرا وقتي ميگوئيم در برابر همة ملت مسئول است حق دارد اظهارنظر بكند اما ميدانيم حق بيان و نظر مربوط به تمام مردم اعم از نماينده و غير نماينده است نه اينكه چون نماينده است و در مقابل همة مردم حق اظهار نظر دارد چنين حقي به او دادهاند بنابراين اين عبارت را يك طوري اصلاح بفرمائيد.
نايب رئيس (بهشتي) - بنده توضيح ميدهم كه در اينجا اظهارنظر يك نماينده مانند اظهارنظر يك مقام مسئول است مثلا اظهارنظري كه در مجلس ميكند داراي تأثير فوِ العادهاي است.
آقاي مقدم مراغهاي بفرمائيد.
مقدم مراغهاي - بنده همانطور كه آقاي مكارم شيرازي فرمودند معتقدم كه اين عبارت نارسا است و پيشنهادي هم تقديم كردهام كه اگر ممكن است قرائت بفرمائيد.
نايب رئيس (بهشتي) - بسيار خوب، آقاي فوزي بفرمائيد.
فوزي - به عقيده بنده اين عبارت صحيح است زيرا كه نتيجه و ثمرة آن درست است.
نايب رئيس (بهشتي) - بسيار خوب پس شما تاييد ميفرمائيد كه صحيح است ولي اينكه فرمودند پيشنهادها را بخوانيم، اگر پيشنهادي است كه در جلسة قبل ندادهايد اشكالي ندارد و الا اگر بنا باشد همان مطالب صبح تكرار بشود كه نقض غرض است.
مقدم مراغهاي - به سبب مذاكراتي كه انجام شد بايد خدمتتان عرض كنم كه وظيفة نمايندگي فقط اظهار نظر نيست زيرا اينجا نوشته شده «هر نماينده در برابر تمام ملت مسئول است» نمايندگاني كه از طرف ملت انتخاب ميشوند يك وظيفهاي دارند كه به آنها واگذار ميشود ما ميخواهيم بگوئيم كه نمايندگان تنها نمايندة انتخابي حوزة خودشان نيستند بلكه از طرف قاطبة ملت ايران نمايندگي دارند، من در پيشنهادي كه خدمتتان دادم اين مطلب را نوشتم كه اگر صلاح بدانيد قرائت بفرمائيد.
نايب رئيس (بهشتي) - من مايلم كه بخوانم ولي مايل نيستم از نظمي كه خود شما براي ادارة كار جلسه تعيين فرمودهايد عدول كنم و كار خودسرانهاي انجام بدهم، سؤال بنده اين است كه آيا شما اينها را در جلسة صبح گفتهايد يا خير؟ (مقدم مراغهاي - خير نگفتهام) اگر اين مطلب را در جلسة گروه مشترك نگفتهايد من پيشنهادتان را قرائت ميكنم ايشان نوشتهاند «نمايندگان مجلس شوراي ملي در انجام وظايف نمايندگي، نمايندگان قاطبه ملت ايران ميباشند.
» آقاي غفوري بفرمائيد.
دكتر غفوري - بنده پيشنهادي خدمتتان فرستادهام كه فكر ميكنم مفيد باشد «بر اساس مسئوليت نمايندگي اظهار نظر كند».
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي دكتر شيباني بفرمائيد.
دكتر شيباني - آقاي غفوري در كميسيون تشريف داشتيد بنابراين بايستي پيشنهاداتشان را در كميسيون مطرح ميفرمودند كه در كميسيون رسيدگي شود و جناب آقاي مراغهاي هم صبح در حدود يك ساعت دير تشريف آوردند، بهتر بود ايشان هم صبح بموقع تشريف ميآوردند و در كميسيون پيشنهادشان را مطرح ميكردند.
نظر اكثر نمايندگان براينست كه همان پيشنهاد اوليه مطرح و رأيگيري شود.
نايب رئيس (بهشتي) - بنابراين متن را براي رأيگيري قرائت ميكنم: اصل 85 (اصل هشتاد و چهارم) - هر نماينده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همة مسائل داخلي و خارجي كشور اظهارنظر نمايد.
(در اين هنگام رأيگيري بعمل آمد و نتيجه بشرح زير قرائت شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه شصت و هفت نفر، تعداد كل آراء شصت و هفت رأي، شمارة موافقين شصت نفر، مخالف دو نفر، ممتنع پنج نفر، بنابراين تصويب شد، تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
4ـ طرح و تصويب اصل 60 (اصل هفتاد و سوم) نايب رئيس (بهشتي) - آقاي موسوي بفرمائيد.
موسوي تبريزي - اصل 59 در كميسيون بررسي نشده است، اگر آقايان موافقت ميفرمايند اصول 60 و 61 مورد بررسي قرار گيرد و اصول 59 براي بعد بماند.
نايب رئيس (ـهشتي) - بسيار خوب، اشكالي ندارد.
بنابراين اصول 60 و 61 را بررسي ميكنيم و آخر جلسه را به اصل 59 اختصاص ميدهيم.
اصل 60 را قرائت ميكنم: اصل 60 (اصل هفتاد و سوم) - شرح و تفسير قوانين عادي در صلاحيت مجلس شوراي ملي است.
مفاد اين اصل مانع از تفسيري نيست كه دادرسان در مقام تميز حق از قوانين ميكنند.
مفاد اين اصل روشن است چون قاضي قانون را فقط بر مصاديقش تطبيق ميكند كه در شأن قاضي است ولي در اينجا قصد اينست كه تفسيري كلي براي قانون بشود كه در شأن مجلس شوراي ملي است.
سؤالي نيست؟ (اظهاري نشد) بنابراين به اين اصل با ورقه رأي ميگيريم.
(در اين هنگام اخذ رأي بعمل آمد و نتيجه بشرح زير قرائت شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه هنگام اخذ رأي شصت و هفت نفر، تعداد آراء شصت و هفت رأي، موافق پنجاه و هفت نفر، مخالف دو نفر، ممتنع هشت نفر، تصويب شد، تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
5ـ طرح و تصويب اصل 61 (اصل هفتاد و چهارم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل 61 را ميخوانم: اصل 61 - لوايح قانوني پس از تصويب هيأت وزيران به مجلس تقديم ميشود طرحهاي قانوني نيز به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان در مجلس شوراي ملي قابل طرح است.
در مورد اين اصل جهت آقايان توضيح كافي داده شده است و براي اينكه ديگران هم به محتوا و مفاد اصل بيشتر آشنائي حاصل كنند توضيح ميدهم.
آنچه كه از طرف دولت پيشنهاد ميشود و مجلس بايد آنها را تصويب و يا اظهارنظر و يا رد كند، اصطلاحاً به آن لايحه ميگويند و آن چيزي كه خود مجلس و كميسيونها و نمايندگان تهيه ميكنند، اصطلاحاً به آن طرح گفته ميشود.
اينست كه در اين اصل گفته شده است، آنچه در مجلس طرح ميشود يا بايد لايحة قانوني باشد كه از طرف دولت پس از تصويب هيأت وزيران به مجلس بيايد و در مجلس مورد اظهارنظر و بررسي و رأي قرار بگيرد و يا بايد حداقل پانزده نفر از نمايندگان طرحي را پيشنهاد كنند و يكنفر يا دو نفر از نمايندگان حق پيشهاد طرح ندارند.
براي اينكه اگر طرحي طرفدار دارد بايد سعي شود قبل از اينكه به مجلس بيايد پانزده نفر طرفدار برايش پيدا شود كه وقت مجلس بيجهت گرفته نشود.
آقاي قرشي بفرمائيد.
قرشي - رأي بگيريد.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي طاهري خرم آبادي.
طاهر خرم آبادي - در گروه شش راجع به قوه قضائيه اينطور تصويب شد كه ما وزير دادگستري نداشته باشيم و نمايندة قوه قضائيه مستقلا لوايحي را كه تنظيم ميكند تقديم مجلس كند.
بنابراين اگر اينطور تصويب شود براي آن مسأله در اينجا پيش بيني نشده است.
نايب رئيس (بهشتي) - به هر حال بايد در رابطه با مجلس، مسيرهاي مشخصي پيش بيني شود.
زيرا ممكن است در آينده گفته شود لايحه را قوة قضائيه تهيه ميكند ولي از طريق دولت يا از طريق كميسيون دادگستري به مجلس ميدهد كه در اينصورت مسأله تمام است.
طاهري خرم آبادي - در آنجا اينطور پيش بيني شده است كه نمايندهاي از طرف شوراي عالي قضائي مستقيماً با مجلس در ارتباط باشد.
نايب رئيس (بهشتي) - اجازه بفرمائيد چون اين اصول با يكديگر مرتبط هستند، چه فرِ ميكند از اين طرف چيزي اضافه شود و بعد ناچار شويد كم كنيد.
بنابراين اگر چيزي كم بود بعداً ميتوان اضافه كرد، اينست كه بهتر است كارمان پيش برود و اين اصلاحات در پايان انجام گيرد كه وقت هم گرفته نشود.
آقاي مراغهاي بفرمائيد.
مقدم مراغهاي - من يك اصلاح عبارتي دارم، در سطر دوم بجاي «نيز به»، «با» گذاشته شود، چون دو موضوع جدا است.
موضوع اين است كه مطالب چطور در مجلس عنوان شود، يا بصورت لايحة قانوني است يا طرح قانوني كه اينها دو مسأله از هم جدا هستند بنابراين «نيز به» زائد است و بهتر است بجايش «با» گذاشته شود.
نايب رئيس (بهشتي) - متشكرم.
اين كلمه «نيز» از اين نظر است كه در هر دو مورد يك مسأله كلي هست و چيزي تقديم مجلس ميشود و اشكالي هم بوجود نميآورد.
رئيس (منتظري) - اگر بنويسيم «و طرحهاي قانوني به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان» بهتر است.
نايب رئيس (بهشتي) - بلي به نظر ميآيد تذكر آقاي منتظري نقطه نظر آقاي مراغهاي را هم تأمين ميكند و اشكالي هم بوجود نميآيد و آن اينست كه اينطور نوشته شود: «لوايح قانوني پس از تصويب هيأت وزيران به مجلس تقديم ميشود و طرحهاي قانوني به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان در مجلس شوراي ملي قابل طرح است.
» البته بايد تذكر بدهم كه چندين بار خدمت دوستان گفته شده است كه اين قبيل اصلاحات لفظي كه در محتوا هيچگونه تأثيري ندارد بهتر است براي پايان كار باشد، چون ما ناچاريم يكبار ديگر كل اين اصول را از نظر الفاظ با تمركز بيشتر رسيدگي كنيم.
بنابراين متشكر ميشويم كه اگر چيزي از اين قبيل هست كتباً مرقوم بفرمايند كه در آنموقع بررسي شود.
پس اين اصل را به همين صورت اصلاح ميكنيم و يك «و» به جاي خط تيره ميآوريم و «نيز» را حذف ميكنيم و اصل به اين ترتيب به رأي گذاشته ميشود: اصل 61 (اصل هفتاد و چهارم) - لوايح قانوني پس از تصويب هيأت وزيران به مجلس تقديم ميشود و طرحهاي قانوني به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان در مجلس شوراي ملي قابل طرح است.
(در اين هنگام اخذ رأي به عمل آمد و نتيجه به شرح زير قرائت شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه هنگام اخذ رأي شصت و هفت نفر، شمارة آراء شصت و هفت رأي، موافق شصت و چهار نفر، مخالف ندارد، ممتنع سه نفر، بنابراين تصويب شد، تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند) يزدي - قبل از اينكه اصل بعدي را مطرح بفرمائيد، اصل مربوط به مذاكرات مجلس و اصل مربوط به مرزها به دليل اينكه هر دو اصل صبح امروز كاملاً بررسي شده و آقايان هم آماده هستند به نظر ميرسد مقدم بر اين اصل باشد كه ميخواهيد مطرح بفرمائيد، بنابراين اگر صلاح ميدانيد اين دو اصل را مطرح بفرمائيد.
نايب رئيس (بهشتي) - اجازه بفرمائيد، تا اصل 59 بررسي ميشود آن دو اصل را هم خواهند آورد آقاي پرورش بفرمائيد.
پرورش - عدة زيادي از دوستان تلفن كردند و تماس گرفتند كه اين مقدار وقتي كه مانده است و شايد كمبود وقتي كه آقايان را تهديد ميكند سبب تسريع در كار شده است و نگران بودند كه نكند اين سرعت به صحت ضربه بزند.
اينست كه اگر ممكن است يك تذكري بفرمائيد كه اولا اين سرعت به صحت ضربه نميزند، مضافاً به اينكه در اصولي كه زياد بحث ميشد به اعتبار كلي بودن بود و اين اصول كه حالا مطرح است بحثانگيز نيست.
نايب رئيس (بهشتي) - اجازه بفرمائيد براي چندمين بار اين مطلب را به اطلاع ملت انقلابي مسلمان عزيز ايران برسانيم كه اولا براي ما اين رويهاي كه تا اينجا به آن رسيدهايم نشان دهنده يك واقعيت است و آن اينست كه چون اين نوع كار، يك نوع كار تازه بوده است ناچار بوديم شيوههاي كار دسته جمعي را يك يك آزمايش كنيم تا به شيوه بهتر برسيم و اين طبيعت تكامل در طرز كار است و چرا ما از آنچه مقتضاي طبيعت و پيشرفت و تكامل در شيوة كار است نگران باشيم.
نمايندگان شما در اين مجلس در طول اين مدت كه حدود چهل روز بيشتر نيست، شيوههاي مختلف را تجربه كردند و آخرين شيوه نسبت به شيوههاي قبلي موفقيتآميزتر بوده و اين يك نقطه مثبت وقوت كار است.
به همين دليل حالا كار سرعت بيشتري دارد از اين گذشته چون نمايندگان در طول اين مدت با يكديگر روي مسائل زياد بحث كردهاند تفاهمشان آسانتر شده است كه اينهم يك امر طبيعي است.
اينرا هم عرض كنم كه اگر گاهي در جلسه گفتگوهاي چند جانبه پيش ميآيد شايد براي مردم ما كه سالهاست در جلسات قانونگذاري نبودهاند يك امر عجيبي باشد، ولي براي نسل ما كه سالهاست در جلسات قانونگذاري نسبتاً آزاد سالهاي يكهزار و سيصد و سي و يك و يكهزار و سيصد و سي و دو را از نزديك ديده است يعني به عنوان تماشاگر جلسات آنموقع را ميديديم مسأله عادي است زيرا در آنموقع جنجالها با عده بيشتري و حتي بر سر يك مسأله جزئي پيش ميآمد البته كاملتر و بهتر اينست كه حتي الامكان جو جلسه آرام باشد و اظهارنظرها آرام صورت بگيرد ولي همة ما طبيعت انساني داريم و گاهي در طبيعت انساني اين هيجانها پيش ميآيد كه نبايد براي هيچكس نگران كننده باشد.
بنابراين نه آن هيجانها نگران كننده بايد باشد و نه اتخاذ يك شيوة بهتر و سرعت بردارتر، چرا كه ميتوانيم در عين دقت و رسيدگي، اصول بيشتري را هر روز بررسي و تصويب كنيم.
از اين گذشته نكتهاي را كه برادرمان آقاي پرورش تذكر دادند نكته بجائي است زيرا اصول، مختلف است و روي بعضي از اصول واقعاً اختلاف نظر زياد است ولي بعضي از اصول سر راستتر است و رويش سريعتر توافق حاصل ميشود.
دكتر قائمي - همانطور كه مستحضر هستيد ديروز هم براي سرعت در كار به جناب آقاي منتظري پيشنهاد شده بود اين مسأله به رأي گذاشته شود كه فعلا نطقهاي قبل از دستور حذف شود و جناب آقاي منتظري فرمودند اين جلسه هم مثل گذشته ادامه يابد و براي روزهاي بعد تصميم گرفته شود.
من فكر ميكنم وقت اتخاذ تصميم الان باشد.
نايب رئيس (بهشتي) - بسيار خوب ولي اتخاذ تصميم را به بعد از بررسي اصل 59 موكول ميكنيم.

6ـ طرح و تصويب اصل 59 (اصل هشتاد و پنجم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل 59 مطرح است كه قرائت ميكنم: اصل 59 - سمت نمايندگي قائم به شخص است و قابل واگذاري به ديگري نيست مجلس نميتواند اختيار قانونگذاري را به شخص يا هيأتي واگذار كند، ولي در موارد ضروري ميتواند اختيار وضع بعضي از قوانين را به كميسيونهاي داخلي خود تفويض كند، در اينصورت اين قوانين در مدتي كه مجلس تعيين مينمايد بصورت آزمايشي با رعايت اصل پنجاه و هفتم اجرا ميشود و تصويب نهائي آنها با مجلس خواهد بود.
نايب رئيس (بهشتي) - بنده براي دوستاني كه صبح نبودند اين توضيح را ميدهم كه وقتي مردم كسي را به عنوان نماينده انتخاب ميكنند وكيل مردم هست ولي وكيل در تو كيل نميتواند باشد يعني نميتواند سمت نمايندگي را به ديگري واگذار كند بنابراين بايد خودش در قانونگذاري شركت كند، لهذا همة نمايندگان بايد مستقيماً در قانونگذاري شركت كنند پس ديگر اختيار قانونگذاري را به يك شخص يا يك هيأت واگذار كنند، كميسيونها هم معمولا مسئول بررسي و تهيه گزارش هستند نه مسئول تصويب قانون، بنابراين حتي كميسيونهاي داخلي مجلس هم حق تصويب قانون را ندارند ولي گاهي لايحهاي يا طراحي به مجلس عرضه ميشود كه مناسب است براي مدت كوتاهي بطور محدود يا غير محدود بصورت آزمايشي براي مدت معين به اجرا در بيايد و مجلس طبق آن تصميم نهائي را بگيرد چون اين سابقه تجربي در زندگي اجتماعي و قانونگذاري وجود دارد اينست كه ميگوئيم «ولي در موارد ضروري مجلس ميتواند اختيار وضع بعضي از قوانين را به كميسيونهاي داخلي بدهد و در اينصورت اين قوانين در مدتي كه مجلس در خود آن اختياري كه ميدهد بايد تعيين كند» چون گاهي بدون مدت بوده و فاجعهها به بار آمده است بنابراين بصورت آزمايشي انجام ميشود ولي با رعايت اصل پنجاه و هفتم كه مخالف با قوانين اسلام نباشد چون يك روز هم نميشود يك قانوني را اجرا كرد كه مخالف با قانون اسلام باشد و تصميم نهائي آن هم با مجلس است.
اين توضيح را براي كسانيكه در جلسة گروهها نبودند عرض كردم.
خوب در اين باره مثل اينكه دوستان اسم نوشتهاند آقاي بني صدر فرمايشي داريد؟ بني صدر - ميخواستم بگويم در آخر سطر چهارم بجاي «شصت و شش» بايد نوشته شود «پنجاه و هفت».
نايب رئيس (بهشتي) - بلي قبلا شصت و شش بوده و حالا پنجاه و هفت شده است.
آقاي خامنهاي بفرمائيد.
خامنهاي - من با توجه به تمام صحبت هائي كه كردهايد اين تفويض را كه معارض با قسمت اول است صحيح نميدانم يعني بازتو كيل است و محظوري كه در مقررات آزمايشي بوده است به علت وقت كم بوده، به هر حال به هر صورتي كه باشد نبايد به كميسيونها اختيار وضع قانون داده شود چون وضع قانون معنايش تصويب قانون است.
كميسيونها بايد گزارشات را به مجلس بدهند و پس از تصويب مجلس آن را بطور موقت و آزمايشي به اجرا بگذارند اين چيز عادي است و مجلس آنرا رسيدگي و تصويب ميكند نه اينكه دست كميسونها را باز بگذاريم و كميسيونها براي اولين بار در دنيا قوه مقننه هم بشوند.
نايب رئيس (بهشتي) - متشكرم البته عرض ميكنم اين بار اول نيست و سابقه دارد ثانياً وقتي در قانون اساسي ما اين اصل را نوشتيم و كالتي كه مردم، يعني انتخاب كنندگان به نمايندگان ميدهند در چهارچوب قانون اساسي هست.
بنابراين، اول اين مشكل حل ميشود و راجع به اينكه فرموديد به مجلس بياورند عنايت بفرمائيد كار جلسة عمومي مجلس نبايد آنقدر سنگين شود كه رسيدگي به لوايح و طرحها شش ماه يا هشت ماه به عقب بيفتد اين كار هم پرخسارت است و هم رويهم رفته امكان اينكه جلسة عمومي فرصت كافي براي رسيدگي به لوايح و طرحها، عزل و نصبها در سطح وزرا و مسائل مملكتي داشته باشد بيشتر به سود ممكلت است تا اينكه يك طرح آزمايشي بدون تصويب مجلس اجرا شده باشد، بنظر گروه ما اينطور آمده است.
خامنهاي - بطور مثال در مورد نظامنامة ما كه شوراي موقت به كميسيوني آزادي داده بود توجه داشتيد كه محظور پيش آمد و باعث اشكال شد.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي موسوي تبريزي بفرمائيد.
موسوي تبريزي - اينكه فرموديد ملت وكيل گرفته و كيل در تو كيل نيست، خوب در مواقع ضرور بايد وكالت باطل شود نه اينكه وكالت را بدهيم به كميسيون كه او اين كار را بكند، اين از نقطه نظر شرعي است و اما از نقطه نظرسياسي اگر وكلا اين اختيار را داشته باشند كه هنگام ضرورت اين اختيار را به كميسيونها بدهند كه آنها داروئي را براي آزمايش تصويب بكنند، نه اينكه خط مشي اسلام در سياست و اقتصاد مبهم است و ابهامش هم از اين نظر است كه تا به حال روشن نشده است پس به لطايف الحيل ممكن است از اين قانون چه از نظر اقتصادي و چه از نظر سياسي سوء استفاده هائي بشود.
نايب رئيس (بهشتي) - متشكرم آقاي قرشي بفرمائيد.
قرشي - در اينجا نوشته شده است «به شخصي يا هيأتي واگذار كند» منظور از اين شخص يا هيأت غير از نمايندگان است؟ نايب رئيس (بهشتي) - بلي البته اين از سنتهاي سيئه است كه مجالس مقننه گاهي اوقات مسائلي را كه حتي در حد قانون بوده است اظهارنظرش را به دولتها واگذار كردهاند كه به شكل تصويب نامه عمل كنند، اينست كه ميخواهيم جلوي اين قبيل اعمال گرفته شود.
قرشي - كلمه «غير از نمايندگان» بگذاريم بهتر نيست؟ نايب رئيس (بهشتي) - آقاي دكتر آيت بفرمائيد.
دكتر آيت - من معتقدم مدتي را كه كميسيونها حق وضع قانون دارند بايد مشخص شود يعني بنويسيم در مدت معيني نه اينكه بگوئيم كميسيون تا آخر دوره ميتواند قانون وضع بكند.
نايب رئيس (بهشتي) - خود مجلس وقتيكه ميخواهد به كميسيون اختيار بدهد موظف است متناسب با موضوع مدت آنرا هم معين كند.
دكتر آيت - در اينجا آمده است ولي مدتي كه كميسيون حق قانونگذاري دارد ذكر نشده است مثلا بايد ذكر شود كه شش ماه يا دو ماه حق اين كار را دارد نه تا آخر دوره.
نايب رئيس (بهشتي) - كم لطفي ميفرمائيد.
عنايت بفرمائيد ما ميگوئيم كميسيون بايد در هر موردي مجوز بگيرد مثلا ميگويند در اين مورد حق داري تصميمي بگيري ولي محدود، پس مورد دارد و كلي نيست و بايد مشخص شود.
دكتر آيت - پس موردش بايد مشخص شود.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي فوزي بفرمائيد.
فوزي - در حكم قانون يا حكم شرع قلت و كثرت تأثيري ندارد، همچنين وكيل حق توكيل ندارد فرِ نميكند كه براي يك دفعه باشد يا براي صد دفعه و اما اينكه آقاي دكتر بهشتي فرمودند كه در چهارچوب قانون اساسي مردم به وكلا رأي دادهاند اين حرف صحيح نيست زيرا صدي نود مردم از قانون اساسي اطلاعي ندارند.
نايب رئيس (بهشتي) - متشكرم، البته وظيفه وكلا است كه وقتي نطق انتخاباتي ميكنند لااقل اين قسمتهاي قانون اساسي را كه حساس است به موكلين شان بگويند.
آقاي فاتحي بفرمائيد.
فاتحي - در موارد ضروري كه اختيار تصويب بعضي از قوانين به بعضي از كميسيونها داده ميشود اگر مجلس رسميت داشت و شوراي نگهبان بررسي ميكرد كه قوانين مطابق با شرع باشد اشكالي نداشت اما چون احتمال دارد كه از نظر شوراي نگهبان نگذرد، لذا قيد «با تاييد شوراي نگهبان» در اينجا بيايد بهتر است.
نايب رئيس (بهشتي) - نوشتهايم با رعايت اصل پنجاه و هفتم كه اگر اصل پنجاه و هفتم را بخوانيد اين مطلب آنجا هست.
آقاي بني صدر بفرمائيد.
بني صدر - اينكه ايشان فرمودند براي اولين با ر در دنيا ما اين كار را كردهايم اينطور نيست در قوانين ديگر دنيا حتي به قوة مجريه اختيارات فوِ العادهاي دادهاند كه اصل شانزدهم قانون اساسي فرانسه كه مربوط به اختيارات رئيس جمهور است نمونه آنست.
(يكي از نمايندگان - به كميسيون كسي اختيار نداده است.)
حالا ما آمدهايم اختياراتي را از قوة مجريه گرفتهايم و دادهايم به مجلس كه تالي فاسدش خيلي كمتر باشد والا بايد ميداديم به مقام ديگري كه آنوقت هر چه را تصويب ميكرد به اجرا ميگذاشت.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي سبحاني بفرمائيد.
سبجاني - اينكه اختيار وضع قوانين را به كميسيونها بدهيم و اين وكيل در توكيل نيست تا با صدر اين اصل منافات پيدا كند اين از قبيل كار تصويبي است گاهي وكيل كار مباشري دارد گاهي كار تصويبي دارد و گاهي كميسيونها را متخصصتر و واردتر ميبينيم و به آنها اختيار ميدهيم تا خودشان هم نظارت بكنند.
نايب رئيس (بهشتي) - مشابه اصطلاحي نداريم بيرون خدمتتان توضيح ميدهيم كه اين هم مصداِ آن است ولي محدود است.
سبحاني - وكيل در توكيل نيست از اول جنابعالي چنين معنا كرديد كه همه خيال كردند وكيل در توكيل است، اين از قبيل كارهاي تصويبي است.
وكيل در توكيل يعني به كسي ميگويند كه تو وكيل هستي، خداحافظ.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي سبحاني حالا كه اصرار داريد توضيحش را گوش بدهيد.
(نمايندگان - احتياج به توضيح ندارد رأي بگيريد.)
آقايان ميگويند توضيح اين را بنده بيرون خدمتتان عرض ميكنم پس اجازه بفرمائيد من متن را براي اعلام رأي ميخوانم: اصل 59 (اصل هشتاد و پنجم) - سمت نمايندگي قائم به شخص است و قابل واگذاري به ديگري نيست مجلس نميتواند اختيار قانونگذاري را به شخص يا هيأتي واگذار كند ولي در موارد ضروري ميتواند اختيار وضع بعضي از قوانين را به كميسيونهاي داخلي خود تفويض كند در اينصورت اين قوانين در مدتي كه مجلس تعيين مينمايد.
بصورت آزمايشي با رعايت اصل 57 اجرا ميشود و تصويب نهائي آنها با مجلس خواهد بود.
(اخذ رأي به عمل آمد و نتيجه آن بشرح زير اعلام شد) نايب رئيس (بهشتي) - نمايندگان حاضر در جلسه شصت و هفت نفر، آراء موجود در گلدان شصت و هشت رأي، يك رأي باطل شد، موافقين 52 نفر، مخالف دو نفر و ممتنع سيزده نفر، بنابراين تصويب شد، تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
7ـ طرح و تصويب اصل 62 (اصل هفتاد و پنجم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل بعدي را ميخوانم اين اصل را صبح از گروه هفت نفري منتخب، به جلسة مشترك گروهها فرستادند و در آنجا بدون تغيير، مورد تأييد قرار گرفته است بنابراين به نظر ميرسد اشكالي نداشته باشد و اصل 62 ميشود كه ميخوانم: اصل 62 (اصل هفتاد و پنجم) - طرحهاي قانوني و پيشنهادها و اصلاحاتي كه نمايندگان در خصوص لوايح قانوني عنوان ميكنند و به تقليل درآمد عمومي يا افزايش هزينههاي عمومي ميانجامد در صورتي قابل طرح در مجلس است كه در آن طريق جبران كاهش درآمد يا تأمين هزينه جديد نيز معلوم شده باشد.
اين توضيح براي دوستاني كه نبودهاند داده ميشود چون آن كسيكه بصورت روزانه و مستمر با مسائل درآمد و هزينه سرو كار دارد بنابراين اگر قوة مقننه ميخواهد به قوه مجريه پيشنهادي بدهد كه مستلزم اينست كه بايد هزينهها را بالا ببرد يا درآمدي را كم بكند بايد به او بگويد كه جاي خالي را از كجا پركند و نميتوانند بگويند ما تصويب كرديم حالا خودت جايش را پيدا كن، اين قابل عمل نيست.
خوب، اگر روشن است و مطلبي نيست رأي بگيريم.
(نمايندگان - روشن است) پس به همين صورتي كه خوانده شد رأي ميگيريم گلدآنها را براي گرفتن رأي ببريد.
(اخذ رأي بعمل آمد و نتيجه آن بشرح زير اعلام شد) نايب رئيس (بهشتي) - نمايندگان حاضر هنگام اخذ رأي شصت و شش نفر، تعداد كل آراء شصت و شش رأي.
موافق پنجاه و هشت نفر، مخالف سه نفر، ممتنع پنج نفر، بنابراين تصويب شد.
تكبير (حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
8ـ طرح و تصويب اصل 63 (اصل هفتاد و ششم) نايب رئيس (بهشتي) - اصل 63 يك اصل بسيار كوتاه است كه در گروه هفت نفري تهيه شده است و به جلسه مشترك گروهها فرستاده شده است و بررسي و يادداشت كردهاند كه بدون تغيير تصويب شد و ميخوانم: اصل 63 (اصل هفتاد و ششم) - مجلس شوراي ملي حق تحقيق و تفحص در هر يك از امور كشور را دارد.
ديگر دوران اينكه به نمايندگان بگويند به شما مربوط نيست سپري شده است نسبت به اين اصل نظري هست؟ (اظهاري شد) پس رأي ميگيريم.
(اخذ رأي بعمل آمد و نتيجه آن بشرح زير اعلام شد) نايب رئيس (بهشتي) - عده حاضر در جلسه هنگام اخذ رأي شصت و شش نفر، تعداد كل آراء شصت و شش رأي.
موافق شصت و پنج نفر، مخالف هيچ و ممتنع يك نفر، بنابراين تصويب شد تكبير.
(حضار سه مرتبه تكبير گفتند)
9ـ صورت اسامي غايبين و ديرآمدگان جلسة قبل نايب رئيس (بهشتي) - اجازه بفرمائيد اول صورت اسامي غايبين و دير آمدگان را قرائت كنم بعد راجع به نطق قبل از دستور تصميم بگيريم.
بني صدر - به اينكه اسم بنده جزو ديرآمدگان است اعتراض دارم زيرا ما را به يك كار ديگري مشغول ميكنيد آنوقت اينجا جزو ديرآمدگان اسم بنده را هم قرائت ميفرمائيد.
نايب رئيس (بهشتي) - غايبين عصر چهارشنبه آقايان: مهندس سحابي، حائري، نوربخش، هاشمي نژاد.
دير آمدگان آقايان: با هنر سي و چهار دقيقه، بني صدر چهل و پنج دقيقه، كه اين آقايان در جلسه ديگري كه قرار بوده است در همان موقع تشكيل شود شركت داشتهاند، بهشتي سي و هشت دقيقه كه بنده ديروز و پريروز به علت كسالت نتوانستم بموقع بيايم، خادمي پنجاه دقيقه، خامنهاي هفده دقيقه، رحماني هفده دقيقه، فوزي سي و سه دقيقه، مراغهاي پنجاه دقيقه، مراد زهي چهل و سه دقيقه، يزدي سي دقيقه.
آقاي منتظري هم آخر جلسه به علت كسالت يك ساعت زودتر رفتند.
(منتظري - يك ساعت نبود) بلي كمتر از يك ساعت، اما راجع به مسألة نطق قبل از دستور ما يك روز و نصفي آن موقعي كه گروه مسئول تهيه آئين نامه بودند، به دوستان مجال داديم كه نطقهاي قبل از دستور پي در پي داشته باشند و اين نگراني را داشتيم كه به تنگنائي وقت بر ميخوريم با توجه به ضيق وقت اجازه بدهيد كه نطق قبل از دستور را نداشته باشيم مگر اينكه واقعاً ضرورتي ايجاب بكند و اين ضرورت لااقل به تصويب هيأت رئيسه هم برسد و يا اكثريت آراء هيأت رئيسه باشد.
(كرمي - با تصويب شوراي نگهبان باشد.)
بنابراين اگر مسألهاي پيش بيايد هم زمينههاي ضروري از بين نميرود و هم تا آنجا كه ميسر است وقت كافي براي رسيدگي به اصول بيشتري داريم اگر با اين نظر موافق هستيد بفرمائيد، آقاي حجتي كرماني بفرمائيد.
حجتي كرماني - من آنچه را كه درباره خودم ميخواهم عرض بكنم اينست كه بايد به من وقت بدهيد چون من هم وقت گرفته بودم كه وقت من گرفته شد و به من نرسيد من حقي دارم و ديگران هم بايد از حق خودشان دفاع بكنند.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي بشارت بفرمائيد.
بشارت - چگونه ميشود آقاياني كه نطق شان را كردهايد بيايند براي ما تكليف روشن بكنند كه آيا نطق قبل از دستور باشد يا نباشد پس آنهائي كه نطق كردهاند بروند كنار و آنهائي كه نكردهاند رأي مخالف و يا موافقشان مؤثر باشد.
نايب رئيس (بهشتي) - بنابراين صبح شنبه صورت اسامي دوستان را جدا ميكنيم بعد از دوستاني كه رطب خورده نيستند درباره رطب نظر خواهي ميكنيم.
سبحاني - ديروز عصر يك اعتراضي راجع به مجلس خبرگان آوردند اينجا و پخش كردند لابد جنابعالي هم ديديد و اطلاعات هم آنرا چاپ كرده بايد جواب اين به صورت روشن داده شود جناب آقاي منتظري دو كلمه فرمودند و ديگر مجالي براي سايرين نماند.
اين ضرورتها الان هست و اگر بخواهيد در اين روزنه را ببنديد كه صحيح نيست.
نايب رئيس (بهشتي) - اگر آقايان موافقيد مدتش را هشت دقيقه كنيم.
(دكتر آيت - كم است.)
آقاي قائمي بفرمائيد.
دكتر قائمي - چون بنده اين پيشنهاد را كردهام اجازه بفرمائيد عرض كنم يك وقت است كه همانطور كه جناب آقاي سبحاني فرمودند بحثي است كه در روزنامه چاپ ميشود و يا به صورت جزوه منتشر ميكنند اين را بايد مجلس جواب بدهد نه بندهاي كه از قبل يك سري مطالب را مثلا در زمينة تربيت يا مسائل ديگر تهيه كردهام بحث كنم معلوم نيست كه نمايندهاي كه ميخواهد تشريف بياورد اينجا نطق قبل از دستور بكند به آن سؤالات بتواند پاسخ بدهد بلكه بايد هيأت رئيسه مجلس يا گروهي كه منتخب هيأت رئيسه است بيايند جواب بدهند.
بنابراين اگر بنا است بحثي در پاسخ به روزنامه يا راديو بشود مجلس بايد تصميم بگيرد نه آن كسي كه ميخواهد نطق قبل از دستور بكند.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي مويد شهزادي بفرمائيد.
مويد شهزادي - ديگر اسم نويسي نكنيد يا اگر اسم نويسي كرديد بايد آقايان روي نوبت صحبت كنند.
نايب رئيس (بهشتي) - آقاي رشيديان بفرمائيد.
رشيديان - اولاً اين مسأله مربوط ميشود به تمام نمايندگان و تمام ملت ايران و چه بسا باشند افرادي در مجلس كه روي ايراداتي كه به مجلس خبرگان گرفتهاند تحقيق كردهاند و بتوانند به موقع محققانه جواب بدهند كه در آنموقع به علت موقعيت خاصي كه يكي از آقايان در هيأت رئيسه دارد نميتواند جواب بدهد يا ايراد روي شخص او هست و از نظر ادبي و انساني ميخواهد يك قدري تحمل نشان بدهد در اينجا هر فردي بايد بتواند نظر خودش را بگويد چون بنا شده است كه ما ساعت سه بيائيم ولي آقايان ساعت سه و ده دقيقه ميآيند.
من پيشنهاد ميكنم كه قبل از رسميت جلسه يعني همان ساعت سه كه آمديم آن شخص صحبت كند و مطالبش از طريق راديو هم پخش ميشود، و اين را هم بگويم كه بسياري از مسائل را ما به علتي در ركود گذاشتيم در حاليكه پيشنهاد شد و تصويب هم شد كه در موردش بحث و گفتگو شود ولي متأسفانه در پردة ابهام مانده است حالا شايعه درست ميكنند كه مجلس خبرگان چنين و چنان است، در حاليكه خود ملت خبر ندارد، اما كاسههاي از آش داغتر، آنهائي كه نفوذي در توده مردم ندارند يعني ورشكستگان سياسي، آنهائي كه خودشان را سياست كار ميدانستند قيم مردم شدهاند پس بايد به آنها پاسخ منطقي داده شود زيرا مردم حامي مجلس خبرگان هستند مگر ما مردم را مجبور كرديم كه به ما رأي بدهند؟ اين خود مردم بودند كه به ما رأي دادند.
بنابراين به عقيدة بنده بايد به اين مطالب پاسخ كافي داده شود.
نايب رئيس (بهشتي) - پيشنهاد آقاي رشيديان، پيشنهاد معقول و خوبي است و به وقت ما بطور معمول هم هيچ ضرر نميزند اتفاقاً همانطور كه آقايان در قانون اساسي قبلي هم ملاحظه فرموديد براي شروع مذاكرات حد نصابي تعيين نشده بود.
حالا ما براي اينكه مذاكرات مربوط به قانون اساسي پيش از اينكه عده نمايندگان به حد نصاب رسيد شروع شود خواستيم كه بانظر آقايان نطق قبل از دستور ساعت سه با هر تعداد نمايندهاي كه اينجا هستند شروع شود و در آن چند دقيقهاي كه عدة نمايندگان كامل ميشود هم وقت از بين نرفته و هم كاري انجام شده است.
موافقين با اين نظر كه نطق قبل از دستور با آغاز جلسه شروع بشود بدون اينكه حد نصاب باشد دست بلند كنند.
(اكثريت دست بلند كردند) تصويب شد.
طاهري اصفهاني - ميفرمائيد نطق قبل از دستور ساعت سه با هر عدهاي كه حاضر بودند شروع شود امروز آقايان ميدانند كه سر ساعت سه نطق قبل از دستور شروع ميشود ولي يك ربع يا ده دقيقه يا بيست دقيقه دير ميآيند و عدهاي كه سر ساعت حاضر ميشوند دو نفر يا سه نفر خواهند بود.
10 ـ پايان جلسه نايب رئيس (بهشتي) - خير تأخيرها از همان ساعت سه حساب ميشود.
جلسه ختم ميشود.
(جلسه ساعت دوازده و هفت دقيقه پايان يافت) نايب رئيس (بهشتي) - مجلس بررسي نهائي قانون اساسي - دكتر سيد محمد حسيني بهشتي